Danas je četvrtak, 5. oktobar, 278. dan 2023. godine. Do kraja godine ima 87 dana.
1713 . – Rođen francuski filozof i pisac Denis Didro, kritičar religioznog morala i nosilac prosvjetiteljske misli u predrevolucionarnoj Francuskoj, inspirator i glavni urednik velike francuske”Enciklopedije”, koja je u 28 tomova objavljena od 1751. i 1772. Djela : “Pismo o slijepima na pouku onima koji vide”, “Razgovor Dalambera i Didroa”, “Misli o tumačenju prirode”, “Dalamberov san”, “Žak fatalista”, “Ramoov sinovac”, “Saloni”.
1796 . – Pod pritiskom Francuske Španija objavila rat Velikoj Britaniji, koji je završen katastrofalnim porazom francusko-španske flote 1805. godine u bici kod Trafalgara, poslije čega je Španija praktično ostala bez ratne mornarice.
1857 . – Srpski slikar Stevan Todorović, pionir fizičke kulture u Srbiji, otvorio je u Beogradu besplatnu školu za slikanje, pjevanje i gimnastiku. Školu je šef beogradske policije ubrzo zabranio s obrazloženjem: “Na tužbu roditelja da izvodite takvu igru u kojoj deca mogu slomiti noge i ruke zabranjuje Vam se rad”, ali je ministar prosvjete, čiji je sin pohađao tu školu, stavio zabranu van snage.
1864 . – Rođen francuski hemičar i industrijalac Luj Limijer, pionir svjetske kinematografije, koji je sa bratom Ogistom napravio prvu filmsku kameru i osnovao u Lionu fabriku za izradu fotografskog materijala. Braća su izumjela postupak snimanja u prirodnim bojama i u pariskoj kafani “Gran kafe” priredila 28.decembra 1895. godine prvu filmsku predstavu u svijetu (“Ulazak voza u stanicu”, “Radnici izlaze iz fabrike”).
1880 . – Umro francuski kompozitor, porijeklom njemački Jevrejin Žak Ofenbah, tvorac francuske operete. Kroz njegovu pristupačnu i vedru muziku zabavnog karaktera najčešće je provijavala satira društvenih odnosa u francuskom Drugom carstvu. Napisao je stotinjak opereta. Djela : operete”Lepa Jelena”, “Orfej u paklu”, “Plavobradi”, “Pariski život”, “Velika vojvotkinja od Žerostajna”, opera”Hofmanove priče”, putopis “Ofenbah u Americi”, autobiografska studija.
1908 . – Njemački princ Ferdinand Koburg proglasio nezavisnost Bugarske od Otomanskog carstva, a sebe carem Ferdinandom Prvim.
1910 . – Portugalija poslije obaranja kralja Manuela Drugog proglašena republikom pod predsjednikom Žuakimom Teofilom Fernandešom Bragom.
1912 . – Potpisnice Balkanskog saveza – Srbija, Bugarska i Crna Gora – predale ultimativnu notu Turskoj, poslije čega je počeo Prvi balkanski rat.
1915 . – Snažnom artiljerijskom vatrom duž cijelog fronta na Dunavu, Savi i Drini u Prvom svjetskom ratu počela ofanziva Centralnih sila na Srbiju. Poslije mjesec dana žestokog otpora njemačke i austrougarske trupe su, uz pomoć Bugara koji su udarili sa leđa, okupirale Srbiju, a glavnina srpske vojske se povukla preko albanskih planina na grčko ostrvo Krf. Oporavljene srpske trupe su 1918. probile Solunski front, što je ubrzalo slom Centralnih sila.
1938 . – Predsjednik Čehoslovačke Eduard Beneš podnio ostavku zbog Minhenskog sporazuma – kojim su zapadni saveznici Velika Britanija i Francuska praktično predale njegovu zemlju nacističkoj Njemačkoj – i otišao u izbjeglištvo.
1947 . – U Varšavi, na osnovu odluke koju su rukovodstva komunističkih partija SSSR, Jugoslavije, Bugarske, Rumunije, Mađarske, Čehoslovačke, Poljske, Francuske i Italije donijela sedam dana ranije, osnovan Informacioni biro tih partija /Informbiro ili Kominform/ sa sjedištem u Beogradu. Zaključeno je da je zadatak Informbira “organizacija razmjene iskustava i, u slučaju potrebe, koordinacija djelatnosti komunističkih partija na osnovu uzajamne saglasnosti”, ali su se stvarni ciljevi pokazali u sukobu komunističkih vođa Jugoslavije i SSSR od 1948. do 1955, koji je izazvala Moskva. Informbiro je raspušten 1956.
1954 . – Velika Britanija, SAD, Jugoslavija i Italija potpisale Londonski memorandum o tršćanskoj krizi, zaoštrenoj odlukom zapadnih sila da civilnu upravu u zoni “A” slobodne teritorije Trsta predaju Italiji. Jugoslaviji je pripala zona “B” i manji dio zone “A”, a Italiji veći dio zone “A”. Dvije susjedne zemlje su garantovale puna prava nacionalim manjinama, a vlada u Rimu je preuzela i obavezu da održava slobodnu luku u Trstu.
1964 . – U Zapadni Berlin kroz tajno iskopan tunel ispod Berlinskog zida pobjeglo 57 državljana Istočne Njemačke, što je bilo najveće masovno bjekstvo od gradnje zida 1961. godine.
1970 . – Vršilac dužnosti predsjednika Egipta Anvar el Sadat sedmog dana poslije smrti Gamala Abdela Nasera zvanično postao šef države.
1988 . – Na plebiscitu koji je organizovao diktator Augusto Pinoče 53 odsto Čileanaca je glasalo protiv predloga da mu mandat bude produžen do 1997. godine. Pinoče je prigrabio vlast vojnim udarom 1973, organizovanim uz pomoć SAD, kada je ubio predsjednika Salvadora Aljendea.
1994 . – Na dva zgarišta u Švajcarskoj pronađeno 48 tijela pripadnika sekte “Hram Sunca”, koji su očito umrli u obredima masovnog samoubistva.
1998 . – Pravni komitet Predstavničkog doma Kongresa SAD odobrio otpočinjanje postupka o opozivu američkog predsjednika Bila Klintona. To je bila treća istraga u postupku impičmenta u američkoj istoriji protiv predsjednika SAD.
2000 . – Na demonstracijama u Beogradu srušena vlast Slobodana Miloševića. Ispred zgrade Skupštine Jugoslavije održan veliki protestni miting Demokratske opozicije Srbije (DOS) zbog nepriznavanja izbornih rezultata. U demonstracijama zapaljena zgrada Skupštine SRJ.
2004 . – Vojnici Gardijske brigade Vojske SCG Dragan Jakovljević i Dražen Milovanović poginuli u kasarni u Topčideru pod nerazjašnjenim okolnostima.
2006 . – Ubijen lider Al kaide u Iraku Abu Ajub al Masri.
2008 . – U BiH održani lokalni izbori, na kojima je najbolji rezultat postigao SNSD.
2011 . – Njegova svetost patrijarh srpski Irinej uveden je u tron srpskih patrijarha u Pećkoj patrijaršiji na Kosovu i Metohiji, kao 45. poglavar Srpske pravoslavne crkve (SPC).
(Nezavisne)
