Danas je petak, 15. septembar, 260. dan 2023. Do kraja godine ima 105 dana.
1776 . – Tokom američkog rata za nezavisnost britanske trupe pod komandom generala Vilijama Hjua zauzele Njujork.
1789 . – Rođen američki pisac Džejms Fenimor Kuper, začetnik istorijskog romana u američkoj literaturi. Izgradio je tip pionira na indijanskoj granici, časnog, usamljenog ali odanog heroja – prauzora mnogih junaka u američkoj književnosti i u filmovima o Divljem zapadu. Uticao je i na mnoge evropske pisce pustolovnih romana. Djela : romani”Špijun”, “Pilot”, ” Bravo”, “Indijanci”, ciklus romana “Priče o Kožnoj Čarapi”.
1821 . – Španske kolonije Gvatemala, San Salvador i Kostarika proglasile nezavisnost.
- – Rođen meksički general i državnik Hose de la Krus Porfirio Dijas, predsjednik Meksika od 1877. do 1880. i od 1884. do 1911. Iskoristio je popularnost stečenu u borbi sa francuskim intervencionističkim trupama da 1876. vojnim prevratom osvoji vlast, zavede diktaturu s osloncem na SAD i omogući prodor američkog i britanskog kapitala. Nagomilano nezadovoljstvo seljaka, ali i buržoazije, izazvalo je revoluciju u kojoj je oboren 1911. poslije čega je emigrirao i 1915. je umro u Parizu.
1857 . – Rođen američki državnik Vilijam Hauard Taft, predsjednik SAD od 1909. do 1913. Tokom predsjedničkog mandata vojno je intervenisao u Nikaragvi, koja je potom bila pod američkom okupacijom od 1912. do 1925. i od 1926. do 1933.
1864 . – Tokom lova na jarebice nesrećnim slučajem ubio se engleski istraživač Džon Haning Spik, prvi Evropljanin koji je u avgustu 1858. vidio afričko jezero Viktorija, tvrdeći da je ono izvorište Nila. Prethodno je u januaru iste godine sa Ričardom Bartonom, koji je predvodio ekspediciju, otkrio jezero Tanganjika. Njegovu teoriju o izvorištu najveće afričke rijeke osporavao je Barton, koji je smatrao da je Tanganjika izvorište Nila, pa je Spik kao predvodnik nove ekspedicije u julu 1862. uspio da stigne do mjesta na kojem Nil ističe iz jezera Viktorija. Spik je poginuo uoči rasprave dvojice istraživača zakazane u Kraljevskom geografskom društvu u Londonu.
1890 . – Rođena engleska spisateljica Agata Kristi, autor niza detektivskih romana. Djela : “Ubistvo Rodžera Ajkrofta”, “Leš u sarkofagu”, “Ubistvo u Orijent ekspresu“, “Deset malih crnaca”, “Vašar zločina”, “Karibijska zagonetka”, “Nikotin”, “Tajna zamka Čimniz”, “Tajna sedam brojčanika”, “Otvorenih karata”, “Ubistvo u Mesopotamiji”, “Mišolovka”.
1894 . – Rođen francuski filmski režiser Žan Renoar, sin slikara Ogista Renoara, tvorac poetskog filmskog realizma. U njegovim filmovima su se miješali san i realnost, radost i tuga svakidašnjeg života. Pred Drugi svjetski rat je snimio nekoliko antiratnih filmova koji su snažno uticali na duhovno stanje nacije. Napisao je knjige “Renoar, moj otac” i”Moj život i moji filmovi”. Filmovi : “Nana”, “Kučka”, “Madam Bovari”, “Toni”, “Zločin gospodina Lanža”, “Izlet”, “Velika iluzija”, “Marseljeza”, “Čovjek-zvijer”, “Pravilo igre”, “Močvara”, “Ova zemlja je moja”, “Žena na obali”, “Rijeka”, “Helena i muškarci”, “Frenč kankan”, “Testament doktora Kordelijera”, “Doručak na travi”.
1904 . – Rođen italijanski kralj Umberto Drugi, posljednji monarh Italije, koji je na prijestolju proveo samo mjesec dana. Postao je kralj u maju 1946. poslije abdikacije oca Vitorija Emanuela, ali je i sam abdicirao u junu 1946, jer su Italijani referendumom odabrali republiku.
1911 . – Umrla Engleskinja Adelina Pavlija Irbi, veliki dobrotvor Srba u Bosni, u koju je došla u vrijeme ustanka Srba protiv Turaka od 1875. do 1878. Potresena stradanjima djece izbjeglica otišla je u Veliku Britaniju da upozna svjetsku javnost sa njihovim patnjama i formirala odbor za sakupljanje priloga. Prikupila je oko 240.000 kruna i tim novcem i o svom trošku je kupovala hranu i odjeću i otvorila 19 škola u Slavoniji za izbjegličku djecu. Cio imetak je zavještala Srpskom kulturno-prosvetnom društvu “Prosvjeta”, osnovanom 1902. radi širenja prosvjete i srpske nacionalne misli u Bosni i Hercegovini, i internatu za vaspitanje ženske siročadi koji je osnovala u Sarajevu, u kojem je ostala do smrti. Objavila je knjigu “Putovanje po slovenskim zemljama Turske u Evropi”.
1916 . – U bici na Somi u Prvom svjetskom ratu Britanci su prvi put upotrijebili tenkove, napravljene prema nacrtu Ernesta Svintona.
1935 . – U nacističkoj Njemačkoj Jevreji stavljeni van zakona i zastava sa kukastim krstom postala je zvanična.
1945 . – Umro austrijski kompozitor Anton Fridrih Ernst fon Vebern, jedan od najistaknutijih ekspresionista, čiju su muziku zabranili nacisti u Drugom svjetskom ratu. Djela : kamerna za gudački kvarter”Pet stavova”, “Šest bagatela”, orkestarska”Šest komada”, “Pet komada”, “Simfonija za kamerni orkestar”, “Varijacije”, solo pjesme.
1946 . – Bugari su referendumom odbacili monarhiju i proglašena je Narodna Republika Bugarska.
1949 . – Konrad Adenauer izabran za prvog kancelara Zapadne Njemačke, a Teodor Hojs za prvog predsjednika.
- – Komandant egipatskih snaga u katastrofalnom šestodnevnom ratu Arapa sa Izraelom u junu 1967. feldmaršal Abdel Hakim Amer izvršio samoubistvo.
1973 . – Umro švedski kralj Gustav Šesti Adolf, koga je naslijedio unuk Karl Gustav.
1983 . – Premijer Izraela Menahem Begin podnio ostavku.
1989 . – Umro američki pisac Robert Pen Voren, u čijem je najboljem romanu “Svi kraljevi ljudi” naslikan uspon i pad političara kod kojeg su neodvojivo sjedinjeni porok i vrlina. Poznat je i kao suptilan pjesnik i pouzdan tumač moderne književnosti. Ostala djela: romani”Noćni jahač”, “Na vratima neba”, “Bujica”, “Pećina”, “Mjesto gdje valja doći”, “Brat zmajevima”, zbirke pjesama”Jedanaest pjesama na istu temu”, “Obećanja”, “Inkarnacije”, “Odabrane pjesme”, eseji “Razumijevanje proze”, “Razumijevanje poezije”, “Ko govori za crnca?”, “Demokratija i poezija”.
1996 . – Vođa italijanske secesionističke partije “Sjeverna liga” Umberto Bosi proglasio je sjeverni dio Italije Federalnom Republikom Padanijom, što su oštro osudile ostale političke snage u zemlji.
1999 . – Administracija SAD odredila je ambasadora Roberta Frovika da vodi međuagencijski tim za borbu protiv kriminala i korupcije u BiH.
1999 . – U jednom skladištu u teksaškom gradu El Paso policija je zaplijenila 1.752 kilograma kokaina u vrijednosti od milijardu dolara. Kokain je krijumčaren iz Meksika i čekao je na isporuku širom SAD.
2008 . – Umro jedan od osnivača legendarne britanske rok grupe “Pink flojd” – klavijaturista Ričard Rajt.
2011 . – U Pragu u 100. godini preminuo slavni češki režiser Otakar Vavra, iza koga je, kao scenariste i režisera, ostalo 80 filmova, te izuzetne klase na praškoj filmskoj akademiji iz kojih su izašli režiseri kao što su Miloš Forman, Jirži Mencl i Emir Kusturica.
2015 . – U Mađarskoj stupio na snagu novi paket mjera strože kontrole za sprečavanje prolaska migranata preko njene teritorije i uspostavljanje kontrole nad spoljnom granicom Šengena.
(Nezavisne)
