Danas je ponedjeljak, 14. avgust, 226. dan 2023. Do kraja godine ima 139 dana.
1040. – Škotskog kralja Dankana ubio Magbet, koji je potom vladao 17 godina. Makbetova vladavina, posebno način na koji je zaposjeo škotski tron, inspirisala je engleskog pisca Viljema Šekspira za jednu od njegovih najpoznatijih drama.
1385. – Pobjedom u bici kod Alžubarote portugalijske snage spriječile pokušaj invazije kralja Kastilje Huana Prvog, čime je osigurana nezavisnost Portugalije.
1777. – Rođen danski fizičar Hans Kristijan Ersted, osnivač nauke o elektromagnetizmu. Otkrio je magnetski učinak električne struje. Njegovo glavno djelo “Experimenta circa eFectum conFlictus electrici in acum magneticam” znatno je uticalo na francuskog fizičara i matematičara Andrea Marija Ampera. Njemu u čast jedinica za jačinu magnetskog polja u elektormagnetskom CGS sistemu nazvana je “ersted” /oznaka Oe/.
1784. – Na ostrvu Kodijak pored Aljaske osnovana prva ruska kolonija. SAD su od Rusije 1867. kupile Aljasku za samo 7,2 miliona dolara.
1867. – Rođen engleski pisac Džon Golsvorti, snažan kritičar društva koje je u svojoj udobnosti neosjetljivo za bijedu i patnje siromašnih, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1932. U glavnom djelu, trilogiji o Forsajtima /”Saga o Forsajtima”, “Moderna komedija”, “Konac djela”/, kritički je analizirao englesko društvo. Pisao je i drame, uključujući “Srebrnu kutiju”, “Borbu” i “Pravdu”, u kojima su ljudi žrtve “slijepih sila” – zakona, javnog mnjenja, novca – koje vitlaju i gospodare njihovim sudbinama.
1867. – Knez Srbije Mihailo Obrenović sa Grcima zaključio ugovor o savezu u okviru nastojanja da se balkanski hrišćani zajednički oslobode porobljivačkog islamskog Otomanskog carstva.
1893. – Francuska postala prva država u kojoj je uvedena obaveza stavljanja registarskih tablica na motorna vozila.
1900. – Zauzimanjem Pekinga u Kini ugušen “Bokserski ustanak” seljaka i gradske sirotinje protiv domaćih feudalaca i inostrane okupacije zemlje. Ustanak je u krvi ugušio međunarodni kazneni ekspedicioni korpus sastavljen od trupa Velike Britanje, SAD, Rusije, Njemačke, Japana, Francuske, Italije i Austro-Ugarske.
1920. – U Beogradu potpisan ugovor o stvaranju “Male Antante”, vojno-odbrambenog saveza Čehoslovačke i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, po ugledu na “Veliku antantu” u Prvom svjetskom ratu Francuske, Rusije i Velike Britanije. Cilj “Male Antante”, saveza oslonjenog na Francusku, kojoj se 1921. priključila Rumunija, bilo je sprečavanje obnove Austro-Ugarske i očuvanje granica tri zemlje prema Mađarskoj, utvrđenih mirovnim ugovorima poslije Prvog svjetskog rata.
1934. – U prvi nacistički koncentracioni logor Dahau kod Minhena stigle prve kompozicije zatvorenika, protivnika režima Adolfa Hitlera, koji je otpočeo hajku na sve napredne Nijemce. Kasnije je u Drugom svjetskom ratu u tom logoru ubijeno 70.000 zatočenika iz okupirane Evrope.
1936. – Poslije izbijanja fašističke pobune protiv španske republikanske vlade, osnovana je jedna od prvih dobrovoljačkih međunarodnih brigada koja je dobila naziv “Pariska komuna”. U internacionalnim brigadama u Španskom građanskom ratu borilo se oko 35.000 dobrovoljaca iz 53 zemlje, uključujući 1.700 Jugoslovena.
1941. – Britanski premijer Vinston Čerčil i predsjednik SAD Frenklin Delano Ruzvelt u Drugom svjetskom ratu potpisali “Atlantsku povelju”, koja je kasnije postala temelj Povelje UN. “Atlantska povelja” je uključivala pravo naroda da izabere oblik vlasti u svojoj zemlji i da teritorijalna promjena nije zakonita bez slobodno izraženog pristanka zainteresovanog naroda.
1945. – Japan prihvatio savezničke uslove bezuslovne kapitulacije, čime je okončan Drugi svjetski rat.
1949. – Konrad Adenauer postao prvi kancelar Zapadne Njemačke.
1956. – Umro njemački pisac Eugen Bertolt Fridrih Breht, jedan od najvećih dramskih autora i teoretičara pozorišta 20. vijeka. Svjetsku slavu je stekao “Prosjačkom operom”, za koju je muziku napisao njemački kompozitor Kurt Vejl koji je, kao i Breht, 1933. napustio Njemačku po dolasku nacista na vlast. Vratio se 1948. i nastanio u Istočnom Berlinu, gde je 1949. osnovao “Berlinski ansambl”, jedno od najčuvenijih pozorišta u svijetu. Djela: drame “Uspon i pad grada Mahagonija”, “Izuzetak i pravilo”, “Sveta Jovanka iz klanica”, “Puške Tereze Karar”, “Majka Hrabrost i njena djeca”, “Život Galilejev”, “Dobra duša iz Sečuana”, “Gazda Puntila i njegov sluga Mati”, “Kavkaski krug kredom”, “Opera za tri groša”, “Doboši u noći”, “Bal”, “Ranjeni Sokrat”, “U džungli gradova”, “Čovjek je čovjek”, roman “Prosjački roman”, zbirke pjesama “Domaća postila”, “Svendborške pjesme”, “Bukovske elegije”.
1958. – Umro francuski nuklearni fizičar i hemičar Žan Frederik Žolio, poznat kao Žan Frederik Žolio Kiri, koji je sa suprugom Irenom – kćerkom nobelovaca Pjera i Marije Kiri – 1935. podijelio Nobelovu nagradu za hemiju. Prvi su stvorili vještačke radioaktivne supstance: nuklide fosfora, azota, silicijuma. Eksperimentalno su dokazali da se svjetlost može preobratiti u čestice /stvaranje iz gama-kvanta pozitrona i elektrona/. Od 1946. je rukovodio Komesarijatom za atomsku energiju i pod njegovim rukovodstvom je 1948. konstruisan prvi francuski atomski reaktor.
1970. – Jugoslavija i Vatikan obnovili pune diplomatske odnose poslije 18-godišnjeg prekida.
1984. – Umro jermenski velemajstor Tigran Vartanovič Petrosjan, šahovski prvak svijeta od 1963. do 1969.
1984. – Umro engleski pisac Džon Bojnton Pristli, autor djela protkanih vedrinom i humorom, ali i društvenom kritikom. Djela: romani “Dobri drugovi”, “Englesko putovanje”, “Ponoć u pustinji”, “Anđeosko sokače”, drame “Opasna okuka”, “Dođoše do grada”, “Inspektor je došao”, “Čaša piva”, eseji “Engleski komični likovi”, “Engleski roman”, “Engleski humor”, “Dikens i njegov svijet”, “Književnost i zapadnjak”.
1988. – Umro italijanski konstruktor sportskih automobila Enco Ferari, jedan od svjetskih pionira automobilskih trka.
1992. – Umro američki sudija Džon Sirika, centralna ličnost u aferi “Votergejt”. On je naredio predsjedniku SAD Ričardu Niksonu da preda kompromitujuće magnetofonske trake, koje su ga koštale položaja šefa države.
1993. – U sukobima pred Paltom UN u Ženevi, kada su muslimanski demonstranti kamenjem napali policiju koja obezbjeđuje zgradu, povrijeđeno je 16 švajcarskih policajaca. Oko 1 200 Muslimana opsjedali su Palatu demonstrirajući protiv mirovnog plana kojim se bivša BiH konstituiše kao unija tri republike.
1994. – Predstavnici civilnih vlasti i Vojske RS, te muslimanskih jedinica i vlade u Sarajevu na sarajevskom aerodromu, uz posredovanje UNPROFOR-a, potpisali Sporazum o eliminaciji snajperskih aktivnosti u oblasti Sarajeva.
1996. – Južnoafrička Nacionalna partija, arhitekta politike aparthejda u Južnoj Africi, u parlamentu je prešla u opozicione klupe, prvi put poslije 48 godina.
2001. – Albanski pobunjenici pristali su da predaju oružje NATO vojnicima koji će biti razmješteni u Makedoniji poslije obećane amnestije i političkih reformi.
2004. – U Krakovu umro Česlav Miloš /93/ poljski pisac i dobitnik Nobelove nagrade.
2004. – Tornado “Čarli” u noći 13. na 14. avgusta opustošio zapadnu Floridu i dio sjeverne Karoline, gdje je usmrtio 17 ljudi i nanio štetu između 15 i 20 milijardi dolara.
2007. – U samoubilačkim napadima kamionima punim goriva na pripadnike kurdske manjine u sjevernom dijelu Iraka ubijeno 400 ljudi.
2008. – SAD i Poljska potpisale preliminarni sporazum o planiranoj gradnji američkog raketnog štita na poljskoj teritoriji.
(Nezavisne)
