Danas je srijeda, 13. septembar, 258. dan 2023. Do kraja godine ima 107 dana.
1321 . – Umro Dante Aligijeri, italijanski književnik. Dante Aligijeri je poticao iz plemićke porodice, ali mu to nije smetalo da postane jedan od najreprezentativnijih pjesnika ljudskog trpljenja i nadanja. Prvo Danteovo pjesničko djelo “Mladenački život” nadahnuto je ljubavlju prema Beatrisi, koju je upoznao u najranijoj mladosti i koja je odigrala presudnu ulogu u njegovom životu i stvaranju. Zbog sukoba sa papom Bonifacijem Osmim, morao je da, poslije hapšenja, zauvijek napusti Firencu. Protjeran , on je dvadeset posljednjih godina svog života proveo u političkoj emigraciji. Politička aktivnost nije ga učinila slavnim, kao što je to bio slučaj sa njegovim besmrtnim putovanjem kroz pakao, ovjekovječenim u “Božanstvenoj komediji”.
1506 . – Umro italijanski slikar i graver Andrea Mantenja. Izradio je veličanstvene freske u crkvi eremita u Padovi, srušenoj u Drugom svjetskom ratu, i u dvorcu eremita u Mantovi. Slike : “Parnas”, “Raspeće”, “Sveti Sebastijan”, “Obrezanje”, “Poklonstvo kraljeva”.
1592 . – Umro je francuski pisac i filozof Mišel Ejkvem de Montenj, obnavljač intelektualnog skepticizma i vjesnik slobodne misli u 17. i 18. vijeku. Smatrao je da je ljudski razum nemoćan u traženju istine i pravde, ali da je svaki čovjek dužan da nađe izvjesne norme u privatnom i javnom životu da bi živio razumno, svjestan svojih opšteljudskih odgovornosti. Djela : “Eseji”, “Dnevnik putovanja”.
1598 . – Umro španski kralj Filip Drugi. Predvodio je zemlju u ratovima protiv Otomanskog carstva od 1571. do 1578. i protiv Engleske od 1588, okončanom šest godina nakon njegove smrti. Poslije sloma njegove”Nepobjedive armade” 1588. u bici s engleskom mornaricom u La Manšu Španija nikad više nije bila svjetska sila prvog reda.
1788 . – Njujork proglašen prvom federalnom prijestonicom SAD.
1804 . – Vođa Prvog srpskog ustanka Đorđe Petrović – Karađorđe uputio u Rusiju prvu ustaničku delegaciju da bi je zainteresovao za ustanak i tražio pomoć u oružju za borbu protiv Turaka. Prota Mateja Nenadović, Petar Čardaklija i Jovan Protić primljeni su hladno na ruskom dvoru i rečeno im je da Srbi mogu da se nadaju samo moralnoj pomoći. Rusija se rukovodila isključivo sopstvenim interesom da ne kvari odnose s Otomanskim carstvom.
1819 . – Rođena njemačka pijanistkinja Klara Šuman, koja je koncertnu karijeru počela u devetoj godini. Ona je jedan od najvećih klavirskih majstora 19. vijeka. Širom Evrope popularisala je djela Roberta Šumana /za koga se udala 1840/, Ludviga van Betovena, Frederika Šopena, Johanesa Bramsa, Feliksa Mendelsona.
1842 . – Aleksandar Karađorđević, sin vođe Prvog srpskog ustanka Đorđa Petrovića – Karađorđa proglašen je za kneza Srbije pošto su ustavobranioci protjerali Mihaila Obrenovića. Zbog suprotstavljanja ustavobraniteljskom Savjetu i vezivanja za Austriju, “kajmakamska” struja ustavobranilaca ga je zbacila 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i vratila na prijesto kneza Miloša Obrenovića. U vrijeme njegove vladavine objavljeno je”Načertanije” Ilije Garašanina, donesen je Građanski zakonik i reformisano sudstvo, a Srbiji su 1856. na Pariskom kongresu date garancije velikih sila.
1874 . – Rođen austrijski kompozitor Arnold Šenberg, osnivač i teoretičar modernog muzičkog ekspresionizma, profesor muzičkih akademija u Beču, Berlinu, Bostonu i Los Anđelesu. U ranim kompozicijama bio je sljedbenik romantizma, ali je kasnije napustio tonalni sistem i komponovao atonalno, pri čemu je uveo nov dvanaestotonski način komponovanja, nevezan za usvojena harmonska pravila. Napisao je”Nauku o harmoniji” i nedovršeni “Priručnik za kontrapunkt” i “Teoriju kompozicije”. Muzička djela: opera”Mojsije i Aron”, simfonijska poema”Peleas i Melisandra”, kantate”Gurelider”, “Preživjeli iz Varšave”, melodrama”Pierot lunaire”, monodrama”Očekivanja”.
1882 . – Poslije ustanka koji je ugrozio planove Londona o korišćenju Sueckog kanala Britanci su porazili egipatsku vojsku kod Tel el Kebira u Egiptu i nastavili osvajanje te zemlje i susjednog Sudana.
1894 . – Rođen engleski pisac Džon Bojnton Pristli, autor djela koja se odlikuju vedrinom i humorom, ali i društvenim kritikom. Djela : romani”Dobri drugovi”, “Englesko putovanje”, “Ponoć u pustinji”, “Anđeosko sokače”, drame”Opasna okuka”, “Dođoše do grada”, “Inspektor je došao”, “Čaša piva”, eseji”Engleski komični likovi”, “Engleski roman”, “Engleski humor”, “Dikens i njegov svijet”, “Književnost i zapadnjak”.
1903 . – Rođen srpski pisac Branimir Ćosić, koji je mahom pisao o životu mladih poslije Prvog svjetskog rata, problemima njihovog unutrašnjeg života i morala. Djela : romani “Pokošeno polje”, “Vrzino kolo”, “Dva carstva”, pripovijetke”Priče o Boškoviću”, “Egipćanka i druge priče”, eseji “Deset pisaca – deset razgovora”, “Kroz knjige i književnost”.
1905 . – Rođena američka filmska glumica francuskog porijekla Klodet Kolber, koja je najčešće igrala u komedijama, plijeneći publiku nesvakidašnjim šarmom i pomalo neuobičajenim izgledom. Filmovi : “Dogodilo se jedne noći”, “Ponoć”, “U znaku krsta”, “Bubnjevi duž Mohavka”, “Jaje i ja”.
1922 . – U Al Aziziji u Libiji izmjerena najviša temperatura u hladu – 58 stepeni Celzijusovih.
1923 . – U Španiji je vlast prigrabio general Migel Primo de Rivera i uz blagoslov kralja Alfonsa Trinaestog zaveo profašističku diktaturu kojom je privremeno ugušen revolucionarno-demokratski pokret.
1955 . – SSSR i Zapadna Njemačka uspostavili diplomatske odnose.
1971 . – U napadu američke policije i Nacionalne garde, kojim je okončana petodnevna pobuna u njujorškom zatvoru Atika, poginuo je 31 robijaš i 11 zatvorskih čuvara.
1989 . – Najveće demonstracije protiv aparthejda u Južnoj Africi u Kejptaunu predvodio je nadbiskup Dezmond Tutu.
1991 . – SSSR i SAD sporazumjeli se da obustave doturanje naoružanja zaraćenim stranama u Avganistanu.
1992 . – Umro je američki filmski glumac Entoni Perkins, koji se specijalizovao za uloge senzitivnih, smetenih i nervoznih ličnosti. Filmovi : “Psiho”, “Prijateljsko ubjeđivanje”, “Proces”, “Fedra”, “Volite li Bramsa?”, “Kvaka 22”, “Sudija za vješanje”, “Ubistvo u Orijent-ekspresu“, “Crna rupa”.
1993 . – Izrael i Palestinska oslobodilačaka organizacija u Vašingtonu potpisali mirovni sporazum.
1995 . – Grčka i Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija u Njujorku potpisale sporazum o normalizaciji odnosa, priznavši se međusobno kao države, a Skoplje se obavezalo da promijeni izgled državne zastave i zapiše u ustav da nema teritorijalne pretenzije prema južnom susjedu.
2011 . – Umro britanski slikar i dizajner Ričard Hamilton, jedan od utemeljivača pop arta. Hamilton , često nazivan ocem tog pokreta, proslavio se tokom pedesetih godina 20. vijeka kolažom “Šta je ono što današnji dom čini tako drugačijim, tako privlačnijim?”.
(Nezavisne)
