Danas je petak, 1. septembar, 244. dan 2023. Do kraja godine ima 121 dan.
1159 . – Umro papa Adrijan Četvrti, rođen kao Nikolas Brejkspir – jedini Englez u istoriji rimokatoličke crkve izabran 1154. za njenog poglavara.
1715 . – Umro francuski kralj Luj Četrnaesti, nazvan “kralj Sunce”, koji je na prijesto stupio 1643. kao petogodišnjak, poslije smrti oca Luja Trinaestog. Vladao je 72 godine, najduže u istoriji Evrope. Vodio je mnoge ratove da bi obezbijedio hegemoniju Francuske i vladao autokratski u duhu prosvijećenog apsolutizma, čiji je začetnik. Sagradio je Versaj i bio mecena mnogih umjetnika. Poslije smrti ostavio je zemlju u velikim privrednim teškoćama – produbljenim tokom vladavine Luja Petnaestog i Luja Šesnaestog – što je krajem 18. vijeka bio jedan od uzroka Francuske revolucije.
1822 . – Rođen američki političar i sveštenik afričkog porijekla Hajram Rouds Revels, prvi crnac koji je postao član Kongresa SAD.
1832 . – Rođen srpski istoričar i sveštenik Ilarion Ruvarac, osnivač srpske kritičke istorijske škole, član Srpske kraljevske akademije. Obavio je pionirski posao kritičkog istorijskog istraživanja, suzbijajući nenaučne postupke u proučavanju srpske istorije. Napadao je neznanje i šarlatanstvo i bio rezervisan prema narodnom predanju kao istorijskom izvoru. Bio je profesor i rektor Bogoslovije u Sremskim Karlovcima, a od 1882. arhimandrit fruškogorskog manastira Grgeteg. Djela : “Odlomci o grofu Đorđu Brankoviću i Arseniju Crnojeviću, patrijarhu”, “O knezu Lazaru”, “Montenegrina”, “O pećkim patrijarsima”, “Kraljice i carice srpske”.
1854 . – Rođen njemački kompozitor Engelbert Hamperdink, profesor Kozervatorijuma u Barseloni, Kelnu, Frankfurtu i Berlinu. Romantičnom operskom pričom “Ivica i Marica”, prožetom duhom narodne muzike, odupro se vagnerijanstvu i označio putokaz razvoja njemačke opere tog tipa. Ostala djela: opere “Kraljevska djeca”, “Trnoružica”, horske balade, solo pjesme.
1870 . – U bici kod Sedana u francusko-pruskom ratu Prusi su pod komandom feldmaršala Helmuta fon Moltkea nanijeli težak poraz trupama francuskog cara Šarla Luja Napoleona Trećeg Bonaparte, što im je otvorilo put ka Parizu.
1875 . – Rođen američki pisac Edgar Rajs Barouz, poznat po seriji popularnih pustolovnih romana o Tarzanu, prevedenih na oko 60 jezika. Napisao je i seriju romana o planeti Mars, ali oni ni izbliza nisu dostigli popularnost knjiga o izmišljenom junaku iz afričke džungle.
1889 . – Na skupštini u Nišu delegati iz svih južnoslovenskih krajeva, pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve, osnovali Udruženje pravoslavnih sveštenika.
1900 . – Velika Britanija anektirala Južnoafričku Republiku.
1916 . – Bugarska u Prvom svjetskom ratu objavila rat Rumuniji.
1923 . – U toku zemljotresa, koji je potpuno razorio japanski grad Jokohamu i gotovo uništio Tokio, poginulo je najmanje 142.000 ljudi, a 2,5 miliona je izgubilo krov nad glavom.
1928 . – Albanija proglašena kraljevinom sa Zoguom Prvim na prijestolu.
1939 . – Napadom na Poljsku nacistička Njemačka počela Drugi svjetski rat, okončan šest godina kasnije slomom Njemačke, Italije i Japana i njihovih saveznika. U ratu, u kojem je učestvovala 61 država, poginulo je oko 50 miliona i ranjeno više od 35 miliona ljudi. Samo u Evropi materijalna šteta je procijenjena na oko 277,7 milijardi dolara – prema cijenama iz 1938, a u Jugoslaviji na 46,9 milijardi dolara.
1961 . – U Beogradu počela Prva konferencija šefova država i vlada nesvrstanih zemalja, kojoj su prisustvovali predstavnici 25 zemalja i 40 antikolonijalnih i oslobodilačkih pokreta. Poslije šest dana rada skup je usvojio dokumente o principima nesvrstavanja kao nezavisnog vanblokovskog činioca.
- – U zemljotresu u sjeverozapadnom Iranu poginulo 12.000 ljudi.
1967 . – Umro ruski pisac i ratni reporter Ilja Grigorjevič Erenburg, vrstan poznavalac ruske i zapadnoevorpske kulture. Napisao je pedesetak knjiga u kojima je duhovito i živo izložio misli o revoluciji, politici, ljubavi i suprotnostima civilizacije poslije Drugog svjetskog rata. Njegovo posljednje djelo – memoari “Ljudi, godine, život” smatra se testamentarnim. Ostala djela: zbirke priča”Trinaest lula”, “Priče ovih godina”, romani”Život i smrt Nikolaja Kurbova”, “Neobične pustolovine Hulija Hurenita i njegovih učenika”, “Ljubav Žane Nej”, “Špekulanti”, “Ljeto 1925. godine”, “U Protočnom sokaku”, “Moskva suzama ne vjeruje”, “Burni život Lazika Rojtšvaneca”, “Dan drugi”, “Bez predaha”, “Južni vetar”, “Oluja”, “Pad Pariza”, “Deveti talas”.
1969 . – Grupa oficira na čelu sa pukovnikom Moamerom Gadafijem oborila s vlasti kralja Libije Idriza Prvog i proglasila republiku.
1972 . – Američki velemajstor Robert “Bobi” Džejms Fišer u meču u Rejkjaviku pobijedio ruskog velemajstora Borisa Vasiljeviča Spaskog rezultatom 12,5:8,5 i postao 11. prvak svijeta u šahu. Titulu je izgubio bez meča 3. aprila 1975, jer je odbio da prihvati uslove Međunarodne šahovske federacije, a za prvaka svijeta proglašen je ruski velemajstor Anatolij Jevgenjevič Karpov.
1982 . – Umro poljski lider Vladislav Gomulka, vođa Poljske radničke partije od 1943. do 1948. i od 1956. do 1970.
1983 . – Sovjetski borbeni avion blizu poluostrva Sahalin oborio južnokorejski avion “boing 747”, u kojem je poginulo svih 240 putnika i 29 članova posade. Južnokorejska letjelica je u špijunskoj misiji namjerno ušla u sovjetski vazdušni prostor.
1993 . – U Ženevi propali pregovori o okončanju građanskog rata u bivšoj BiH, jer je sarajevska muslimanska vlada, uz podršku SAD i ostalih zapadnih zemalja, odbacila mirovni plan međunarodnih posrednika.
2001 . – Bivša kolonijalna sila Njemačka izvinila se afričkim državama koje su bile žrtve ropstva i kolonijalizma.
2003 . – Holandija postala prva država u kojoj je marihuana u slobodnoj prodaji kao lijek.
2004 . – Teroristi upali u školu u Beslanu, u Sjevernoj Osetiji, a u talačkoj krizi ubijeno je više od 330 osoba.
(Nezavisne)
