Danas se u većem dijelu svijeta obilježava 8. mart Dan žena, kao međunarodni praznik, a od samog početka bio je povod za poziv na veća prava žena, socijalnu jednakost, uključujući i ravnopravan politički status, počev od prava glasa.
Međunarodni dan žena je dan kada se slave ekonomska, politička i društvena dostignuća žena i progovara o potrebi ostvarivanja pune ravnopravnosti u svim segmentima društva. Postao je povod za proslavu onoga što su žene postigle u društvu, politici i ekonomiji. Skupovi i protesti organizuju se kako bi se ukazalo na još zastupljenu neravnopravnost.
Prvobitno, Dan žena je obilježen u SAD, 28. februara 1909, u Njujorku, pod nazivom Nacionalni dan žena.
Organizator manifestacije bila je Socijalistička partija SAD. Bila je to zamisao Tereze Malkiel (1874 – 1949) radničke aktivistkinje, pisca, borca za prava žena, kako se tada govorilo, često sa nipodaštavanjem, sufražetkinje.
Malkiel je zaslužna za reformisani Zakon o radu države Njujork. Njen esej iz 1909. “Gdje stojimo po pitanju žene? ” kao i roman, objavljen 1910. “Dnevnik štrajkača sa košuljama ” uticali su na tadašnju javnost.
Sistematski se borila i protiv rasne segregacije, pod mučnim utiscima viđenog u južnim državama SAD. U poznijoj fazi uglavnom se posvetila obrazovanju odraslih.
Godine 1910, u Kopenhagenu, Danska, prilikom Međunarodne konferencije socijalista, koja je održavana uoči skupa Druge socijalističke internacionale, pojavila se inicijativa da se Dan žena obilježava redovno, svake godine. Stotinu delegata, iz 17 zemalja, usvojilo je prijedlog. Namjera je bila promocija ravnopravnosti. Tada se posebno naglašavala potreba jednakih političkih prava, prava glasa i prava da se bude biran.
Inicijatorke su inače bile predstavnice socijalista Nemačke, Klara Cetkin, Katinka Dunker, Paula Tide. Tada, međutim, nije konačno određen datum kada će Dan žena biti obilježavan.
Isticano je kasnije da je datum obilježavanja Dana žena odabran kao sjećanje na protest tekstilnih radnica u Njujorku 8. marta 1857. godine, što je najvjerovatnije slučajna koincidencija.
Već naredne godine Dan žena obilježen je u više zemalja, najviše na prostoru Centralne Evrope, U Nemačkoj, Švajcarskoj, takođe Danskoj.
Najmasovnije manifestacije bile su tada u Austrougarskoj, gdje je navodno održano oko 300 skupova. Na transparentima u Beču, na Ringštrase, slavljena je Pariska komuna iz 1871.
Dan žena je te 1911. obilježen 19. marta.
Konfuzija oko datuma trajaće i nadalje. Primjera radi, u SAD je prihvaćena posljednja nedjelja februara.
Godine 1914, u Njemačkoj, je dan žena obilježen 8. marta. Bio je to najverovatnije sticaj okolnosti, pošto je dan prigodno pao u nedjelju.
U Britaniji je među vodećim promoterima Dana žena, kao i uopšte ženskih prava, bila Emili Penkherst, poznata sufražetkinja, još više njena kći Silvija. Obe su u više navrata hapšene i osuđivane.
Vrijedi pomenuti da je Emili Pankherst bila među istaknutim promoterima Srbije tokom Prvog svjetskog rata u Britaniji i SAD, posebno nakon tragičnog povlačenja preko planinskih vrleti u zimu 1915/1916, put Jadrana.
U Rusiji je Dan žena prvi put obilježavan 1913, i to posljednje subote februara. Pošto je u carskoj Rusiji službeni kalendar bio julijanski, obilježavanje je zapravo padalo 8. marta po gregorijanskom računanju.
Odatle je zapravo poteklo i konačno usvajanje tog datuma.
Godine 1917. štrajk tekstilnih radnica u Petrogradu, započeo je 8. marta. Taj događaj ispostaviće se kao jedan od početnih momenata Februarske revolucije kojom je srušen carizam. Bila je to kombinacija pokreta masa, uglavnom umornih od rata, i dvorskog prevrata.
Osim radničkih okupljanja i štrajkova, glavninu mase koja je izgurala revoluciji tada u Petrogradu činili su zapravo vojnici kojima je osnovni cilj bio da izbjegnu odlazak na front.
Poslije konačne pobjede boljševika u sovjetskoj Rusiji 8. mart je dakle po više osnova prihvaćen kao datum obilježavanja Dana žena. Iz internacionalnih razloga, a i zbog činjenice da su upravo radnice, na taj dan, započele Februarsku revoluciju. Inicijator usvajanja tog datuma kao praznika je navodno bila Aleksandra Kolontaj (1872 – 1952).
U Sovjetskom Savezu je inače, godine 1965. Dan žena, 8. mart, postao i neradan dan.
Odatle, 8. mart je kao Dan žena prihvaćen u zemljama, ili makar političkim organizacijama, koje su sovjetski društveno politički model imale kao uzor.
Obilježavan je tako u svim zemljama Istočnog bloka, u Kini, prethodno u republikanskoj Španiji, dok nije oborena građanskim ratom 1936/1939.
Sve do poznih šezdesetih Dan žena je doživljavan gotovo isključivo kao komunistička manifestacija.
Promjena se dogodila pošto je feministički pokret na Zapadu preuzeo taj datum, odnosno praznik.
Pošto su ga postupno usvajale razne lijeve ili sindikalne organizacije širom svijeta, tokom sedamdesetih 20. vijeka, preuzela ga je i OUN.
Generalna skupština Ujedinjenih nacija 1977. godine pozvala je da se 8. mart usvoji kao praznik, posvećen pravima žena.
U pojedinim zemljama, uglavnom bivšim članicama Sovjetskog Saveza, on je i državni praznik.
Prva proslava Dana žena u Srbiji je održana 1914. godine, a na službenom nivou on je počeo da se obilježava u Socijalističkoj Jugoslaviji, poslije 1945. godine.
Izvor: Glas Srpske
