Danas je ponedjeljak 24. april, 114. dan 2023. godine. Do kraja godine ima 251 dan.
1533. – Rođen holandski državnik Vilem Prvi “Ćutljivi” od Oranža, od 1579. prvi državni poglavar protestantske republike Ujedinjenih Provincija Nizozemske. U borbi protiv Španije, koja je Holanđanima silom naturala rimokatolicizam, bio je komandant holandske revolucionarne vojske. Ubio ga je u julu 1584. Baltazar Žerar, prema nalogu španskog kralja Felipa Drugog.
1731. – Umro engleski pisac Danijel Defo, koji je objavio više od 250 djela, ali mu je svjetsku slavu donio roman “Robinzon Kruso”. Ostala djela: “Mol Flanders”, “Pukovnik Džek”, “Kapetan Singlton”, “Roksana”, “Dnevnik iz godine kuge”.
1792. – Francuski kapetan Klod Žozef Ruže de Lil napisao riječi i melodiju francuske himne. Pjesmu, komponovanu kao marš, prema narudžbi gradonačelnika Strazbura, oduševljeno su pjevali vojnici Francuske revolucije na maršu iz Marseja u Pariz, pa je nazvana “Marseljeza”.
1815. – Rođen engleski pisac Entoni Trolop, koji je u velikom broju romana realistično opisao građanski stalež viktorijanske Engleske. Među njima su najuspjeliji romani iz ciklusa o imaginarnoj pokrajini Barsetšir, poput “Stražara”, “Tornjeva Barčestra” i “Posljednje hronike Barseta”, u kojima se pojavljuju isti likovi u različitom dobu života.
1833. – Rođen junak i pisac Marko Miljanov, koji se opismenio tek na pragu šeste decenije života, ali je stvorio djela neprolazne vrijednosti. Učestvovao je u mnogim bojevima Crnogoraca protiv Turaka, najprije u gerilskim akcijama, zatim na čelu svog plemena Kuči. Naučio je da čita i piše kad se u 50. godini povukao iz javnog života zbog neslaganja s politikom kneza Nikole Prvog Petrovića. “Stavljao je na papir” narodna predanja, lična iskustva i zapažanja i uspomene iz svog života i života drugih junaka. Djela: “Primjeri čojstva i junaštva”, “Pleme Kuči u narodnoj priči i pjesmi”, “Život i običaji Arbanasa”.
1854. – Vrhovni sud SAD, poslije duge parnice, presudio da patent za šivaću mašinu pripada američkom mehaničaru Elijasu Houu, koji je mašinu konstruisao 1845. U Engleskoj, gdje je pokušao da nađe finansijere, izigrali su ga bivši direktor putujućeg pozorišta Ajzak Singer i drugi poslovni ljudi i pomoću njegovih konstrukcionih crteža počeli da proizvode “singerice”.
1856. – Rođen francuski maršal Anri Filip Peten, heroj iz Prvog svjetskog rata i pobjednik nad Nijemcima kod Verdena, koji je u Drugom svjetskom ratu izdao Francusku. Sarađivao je s Adolfom Hitlerom i bio na čelu kvislinške vlade u Višiju, zbog čega je osuđen na smrt, ali mu je zbog ranijih zasluga kazna zamijenjena doživotnom robijom.
1877. – Ruski car Aleksandar Drugi objavio rat Otomanskom carstvu zato što je odbilo da ispuni Londonski ugovor. Rat, u kojem je Rusija težila da izbije na Bosfor i Dardanele i interveniše u Istočnoj krizi izazvanoj ustankom u BiH 1877, završen je u decembru 1877. ruskim osvajanjem Plevne, ali je Turke spasla britanska flota usidrena u Dardanelima, pa je Aleksandar Drugi morao da se povuče.
1898. – Španija objavila rat SAD poslije američkog ultimatuma Madridu da se povuče s Kube. Brojnija i bolje opremljena američka vojska i mornarica brzo su porazile Špance, počinivši pri tome i mnoštvo ratnih zločina nad civilima, posebno na Filipinima, a SAD su mirovnim ugovorom prigrabile španske kolonije Kubu, Filipine, Portoriko i Guam.
1903. – Umro pravnik i istoričar Valtazar Bogišić, profesor univerziteta u Kijevu i Odesi, akademik i ministar pravde u Crnoj Gori. Slavu mu je donio “Opšti imovinski zakonik za knjaževinu Crnu Goru”, koji je 1888. izradio na zahtjev crnogorskog kneza Nikole Prvog Petrovića. Zakonik je preveden na mnoge jezike kao primjer regulisanja imovinskog prava. Djela: “Pravni običaji kod Slovena”, “Zbornik sadašnjih pravnih običaja kod Južnih Slovena”, “Pisani zakoni na slovenskom jugu”, “Naputak za opisivanje pravnijeh običaja koji u narodu žive”.
1904. – Rođen američki slikar holandskog porijekla Vilem de Kuning, utemeljivač apstraktnog ekspresionizma, koji je četrdesetih godina 20. vijeka preobrazio slikarstvo u SAD. Njegove slike rastresite građe i nemirne linije, u kojima je istraživao nagonsku, plahovitu, pa i brutalnu ljudsku prirodu, snažan su protest protiv ledenog, bezličnog svijeta otuđene tehničke civilizacije.
1905. – Rođen američki pisac Robert Pen Voren, u čijem je najboljem romanu “Svi kraljevi ljudi” naslikan uspon i pad političara kod kojeg su neodvojivo sjedinjeni porok i vrlina. Poznat je i kao suptilan pjesnik i pouzdan tumač moderne književnosti. Ostala djela: romani “Noćni jahač”, “Na vratima neba”, “Bujica”, “Pećina”, “Mjesto gdje valja doći”, “Brat zmajevima”, zbirke pjesama “Jedanaest pjesama na istu temu”, “Obećanja”, “Inkarnacije”, “Odabrane pjesme”, eseji “Razumijevanje proze”, “Razumijevanje poezije”, “Ko govori za crnca?”, “Demokratija i poezija”.
1916. – U Dablinu izbio Uskršnji ustanak Iraca koji su proglasili slobodnu Irsku Republiku, ali su britanske trupe za samo sedmicu dana slomile pobunu i sprovele okrutnu odmazdu. Vođe ustanka su strijeljane, što je izazvalo zgražavanje u svijetu.
1934. – Rođena američka filmska glumica Širli Meklejn, briljantna komičarka, zapažena i po dramskim ulogama. Napisala je više knjiga autobiografskog karaktera. Filmovi: “Nevolje sa Harijem”, “Apartman”, “Slatka Irma”, “Dobro jutro mister Gudbar”, “Artisti i modeli”, “Neki su dotrčali”, “Vrijeme nježnosti” /nagrada “Oskar”/.
1942. – Rođena američka filmska glumica i pjevačica Barbra Strejsend, posebno zapažena u mjuziklima, ali i kao komičarka, dramska glumica i, posljednjih godina, filmski režiser. Filmovi: “Smiješna djevojka” /nagrada “Oskar”/, “Helo Doli”, “Što te tata pušta samu”, “Djevojka koju sam volio”, “Zvijezda je rođena”, “Jentl”, “Princ plime”, “Ogledalo ima dva lica” /posljednja tri je i režirala/.
1945. – Američka armija u Drugom svjetskom ratu oslobodila njemački nacistički koncentracioni logor Dahau.
1950. – Stvorena država Jordan spajanjem kraljevine Transjordanija i Palestine pod jordanskom okupacijom.
1955. – U indonezijskom gradu Bandung okončana afroazijska konferencija 29 zemalja, na kojoj su potvrđeni principi dekolonizacije i stvaranja “trećeg svijeta” kao alternative blokovima.
1967. – Sovjetski kosmonaut Vladimir Mihajlovič Komarov poginuo prilikom prizemljenja vasionskog broda “Sojuz 1” zbog greške u padobranskom sistemu. To je bio njegov drugi kosmički let: 12. i 13. oktobra 1964. bio je komandant prvog trosjedog kosmičkog broda “Vashod”.
1970. – Lansiran prvi kineski vještački satelit.
1971. – Sovjetski kosmonauti uspjeli da se spoje s letjelicom bez ljudske posade, što je prethodilo izgradnji prve svemirske laboratorije u orbiti oko Zemlje.
1990. – Istočna i Zapadna Njemačka odredile 2. jul kao datum ekonomskog ujedinjenja, kao uvod u potpuno ujedinjenje dviju njemačkih država 3. oktobra 1990.
1991. – Vlada Južne Afrike saopštila da je postigla dogovor s Afričkim nacionalnim kongresom /ANC/ Nelsona Mendele da do 30. aprila 1991. oslobodi sve političke zatvorenike.
1996. – Palestinski parlament u izbjeglištvu iz povelje Palestinske oslobodilačke organizacije PLO izbacio odredbu o uništenju Izraela.
1999. – Avijacija NATO pakta u selu Velika Dobranja kod Lipljana usmrtio šestogodišnju šiptarsku djevojčicu Artu Lugići.
2001. – Međunarodni arbitar za međuentitetsku liniju razgraničenja u sarajevskim naseljima Dobrinja 1 i Dobrinja 4 irski sudija Dijarmud Šeridan saopštio konačnu odluku, prema kojoj je najveći dio sporne teritorije koji je poslije Dejtonskog sporazuma pripao Republici Srpskoj vraćen Federaciji BiH.
2003. – Preuranjeno donošenje odluke o statusu Kosova ne bi predstavljalo trajno rješenje i destabilizovalo bi regiju – istknuto je na sjednici Savjeta bezbjednosti UN u diskusiji o izvještaju generalnog sekretara UN Kofija Anana o stanju na Kosovu.
2004. – Gotovo tri četvrtine kiparskih Grka odbacile na referendumu plan o ujedinjenju Kipra, dok su kiparski Turci podržali plan.
(Nezavisne)
