Danas je srijeda, 21. jun, 172. dan 2023. Do kraja godine ima 193 dana.
- – Umro engleski kralj Edvard Treći, koji je za vrijeme svoje vladavine od 1327. osvojio Škotsku i izazvao stogodišnji rat sa Francuskom kada se 1340. proglasio kraljem i te zemlje.
1527 . – Umro italijanski političar, diplomata, pisac i istoričar Nikolo Makijaveli, jedan od utemeljivača političke nauke. Poslije stvaranja Firentinske republike 14 godina bio je sekretar vladajućeg “Savjeta desetorice”. Oslobodio je politička razmatranja teoloških, moralnih i metafizičkih koncepata i začetnik je ideje nacionalne države. U glavnom djelu – “Vladalac”, u kojem je iznio i sopstvena diplomatska iskustva, razradio je teoriju, prema kojoj, vladar treba da upravlja državom u interesu njenog jačanja, bez obzira da li će cilj postići zakonom ili silom, a ako činjenice optužuju vladara izvinjava ga rezultat. Smatrao je da su mjerila individualnog morala nepodobna za procjenjivanje postupaka koji se čine u ime države. Zalažući se za bolji položaj i jedinstvo Italije, isticao je da za otadžbinu ne treba štedjeti niti birati sredstva i da vladar treba da koristi i zakon, svojstven ljudima, ali i silu, svojstvenu zvijerima, ako je zakon nedovoljan za ostvarenje cilja, iz čega je kasnije izveden pojam”makijavelizam”. Rimokatolička crkva je 1559. stavila njegova djela na”indeks zabranjenih knjiga”. Ostala djela: “Razmatranja o prvih deset knjiga Tita Livija”, “Istorija Firence”, “O ratnoj vještini”, komedija”Mandragola”.
1791 . – Francuski kralj Luj Četrnaesti i kraljica Marija Antoaneta u rano jutro pokušali da pobjegnu iz Pariza, ali su stigli samo do Varena, gdje su uhapšeni.
1813 . – Španski kralj Žozef, brat francuskog cara Napoleona Prvog Bonaparte, napustio Madrid, jer su ga u bici kod Vitorije porazile snage engleskog vojskovođe Artura Velzlija, vojvode od Velingtona, čime je okončana francuska vladavina Španijom.
1842 . – Beograđane koji su došli da vide predstavu “Apoteoza besmrtnog Karađorđa” Đorđa Maletića, kojom je trebalo da bude obilježeno 25 godina od smrti vođe Prvog srpskog ustanka, na vratima zgrade u kojoj je zakazana premijera zateklo je obavještenje: “Po naredbi čestitog paše, zakazana predstava neće se održati zato što se u njoj miješaju Turci i Srbi”. Predstava je prikazana 1847. u “Teatru kod jelena” i doživjela je veliki uspjeh.
1855 . – Rođen srpski filolog Pera Đorđević, predsjednik Srpske književne zadruge, član Srpske kraljevske akademije. Sarađivao je u izdavanju “Rječnika” Vuka Stefanovića Karadžića i izdao gramatičke i polemičke Karadžićeve spise. Djela : “Teorija književnosti”, studije – “O padežima bez prijedloga”, “O redu riječi u srpskom jeziku”.
- – Umro meksički general i državnik Antonio Lopes de Santa Ana, predsjednik Meksika od 1833. do 1836. Potom je ponovo vladao Meksikom kao diktator 1839. i od 1841. do 1845, kad je primoran da ode u izbjeglištvo. Posebno je upamćen po osvajanju tvrđave Alamo u Teksasu 1836, kad je oko 4.000 vojnika pod njegovom komandom masakriralo nešto manje od 200 branilaca, uključujući i Dejvida Kroketa.
1881 . – Knez Milan Obrenović srebrnim budakom obilježio početak gradnje pruge Beograd-Niš, prve u Srbiji, a prvi putnički voz ka Nišu je sa beogradske željezničke stanice krenuo 3. septembra 1884.
1905 . – Rođen francuski filozof i pisac Žan Pol Sartr, jedan od tvoraca filozofije egzistencijalizma, koji je 1964. dobio Nobelovu nagradu za književnost, koju je odbio da primi, uz obrazloženje da je uvijek odbijao zvanične počasti i da ne želi da se ravna sa institucijama. U Drugom svjetskom ratu učestvovao je u Pokretu otpora, a ulogu angažovanog intelektualca nastavio je zalažući se za nacionalnu slobodu naroda Indokine i Alžira i odupirući se reakcionarnim snagama u Francuskoj. Horizont njegove misli određen je skupom ideja inspirisanih djelom Serena Obija Kjerkegora, Edmunda Huserla, Martina Hajdegera, Georga Vilhelma Fridriha Hegela i Karla Marksa. Posebno je tematizovao ideju individualne slobode, izbora i egzistencijalnog projekta, stanovište o neizbježnosti angažovanja i odgovornosti pisca i čovjeka, egzistencijalnu psihoanalizu. Nastojao je da stvori sintezu egzistencijalizma i marksizma. U književnosti je provodio koncept “angažovane literature”. Djela : filozofski spisi”Biće i ništa”, “Imaginarno”, “Egzistencijalizam je humanizam”, “Kritika dijalektičkog uma”, romani”Mučnina”, “Putevi slobode”, drame”Prljave ruke”, Nesahranjeni mrtvaci”, “Đavo i Gospod Bog”, “Iza zatvorenih vrata”, “Bludnica dostojna poštovanja”, “Zatočenici iz Altone”, eseji”O Bodleru”, “Šta je književnost”, autobiografija “Riječi”.
1908 . – Umro ruski kompozitor i dirigent Nikolaj Andrejevič Rimski – Korsakov, član kompozitorske grupe “Velika petorica”, čije djelo odlikuju raskošne orkestarske boje, briljantna instrumentacija i virtuozna orkestracija. Oslanjao se na muzičke motive ruskog i azijskih naroda. Veoma je značajan i kao muzički pedagog: među njegovim učenicima bili su i Igor Fjodorovič Stravinski i Sergej Sergejevič Prokofjev. Napisao je”Principe orkestracije”, standardni priručnik na svim muzičkim akademijama u svijetu. Djela : opere”Sadko”, “Zlatni pijetao”, “Snjeguročka”, “Carska nevjesta”, simfonijske kompozicije”Fantazija na srpske teme”, “Šeherezada”, “Španski kapričo”.
1933 . – Rođena francuska spisateljica Fransoaz Kuare, poznata kao Fransoaz Sagan, koja je opisala život francuske omladine u veoma čitanim romanima, s odjekom u cijelom svijetu, ali je njihova književna vrijednost osporavana. Djela : romani”Dobar dan, tugo”, “Za mjesec, za godinu”, “Izvjestan osmijeh”, “Volite li Bramsa”, “Čudesni oblaci”, “Raspremljen krevet”, “Izgubljen profil”, “Modrice na duši”, drame “Dvorci u Švedskoj”, “Čuvar srca”, “Klavir u travi”.
1942 . – Njemački Sjevernoafrički korpus feldmaršala Ervina Romela, uz podršku italijanskih trupa, zauzeo u Drugom svjetskom ratu strateški važan grad Tobruk u Libiji. U borbama je zarobljeno 25.000 vojnika britanske Osme armije. Potom su Nijemci krenuli na Egipat i upleli se u borbe u sjevernoj Africi, završene njihovim porazom u decembru 1942. kod El Alamejna i potpunim slomom u aprilu 1943.
1945 . – Japanske snage na ostrvu Okinava – koje je služilo kao posljednja odbrana Japana u Drugom svjetskom ratu – predale se američkim trupama.
1963 . – Francuska povukla pomorske snage iz NATO pakta.
1969 . – Umrla američka teniserka Morin Konoli, nazvana Mala Mo. Ona je 1953. postala prva teniserka u istoriji “bijelog sporta” kada je osvojila sva četiri Gren slem turnira.
1970 . – Umro indonezijski državnik Ahmed Sukarno, bivši predsjednik Indonezije, prvi šef te azijske ostrvske države poslije sticanja njene nezavisnosti od Holandije, jedan od lidera pokreta nesvrstanosti. Osnovao je 1927. Nacionalnu partiju Indonezije. Kolonijalne holandske vlasti su ga zbog nacionalističke politike uhapsile 1929. i zabranile partiju, koju je nastavio da vodi 1931. po izlasku sa robije. Ponovo je uhapšen 1933. i bio interniran do japanske okupacije Indonezije u Drugom svjetskom ratu 1942, poslije čega je, u interesu nacionalnooslobodilačkog pokreta, prividno održavao lojalne odnose sa japanskim vlastima. Postao je šef države poslije proglašenja Republike 1945. Holandija nije priznala tu vladu i uhapsila ga je krajem 1948, a na vlast se vratio poslije potpisivanja indonezijsko-holandskog sporazuma u junu 1949. Doživotnim predsjednikom proglašen je 1963, ali je lišen svih funkcija 1967, dvije godine poslije vojnog udara generala Suharta.
1970 . – U finalu Svjetskog fudbalskog prvenstva Brazil u Meksiko Sitiju pobijedio Italiju rezultatom 4:1 i postao prvi trostruki osvajač trofeja Žila Rimea.
1971 . – Međunarodni sud pravde u Hagu presudio da je nezakonita uprava Južne Afrike na teritoriji Jugozapadne Afrike.
- – U toku zemljotresa na sjeveru Irana poginulo 100.000 ljudi.
1990 . – U Mađarskoj zvanično ponovo otvorena berza, 42 godine pošto je zatvorena odlukom komunističke vlade koja je preuzela vlast poslije Drugog svjetskog rata.
1992 . – Na teritoriji pod zaštitom UN na Miljevačkom platou kod Drniša pripadnici hrvatske vojske masakrirali 40 srpskih teritorijalaca. Žrtve su bacane u krašku jamu duboku oko 10 metara van sela Drinovci koje su hrvatski vojnici zatim napunili smećem.
1994 . – SAD ponudile Sjevernoj Koreji razgovore na visokom nivou, pod uslovom da Pjongjang potvrdi odustajanje od razvoja nuklearnog programa.
2004 . – Tokom napada na nekoliko zgrada ruske policije i vojske u noći između 21. i 22. juna u Ingušetiji je poginulo 90 ljudi, među kojima i 62 saradnika organa bezbjednosti.
2008 . – Feribot, sa više od 700 putnika i članova posade, potonuo je u vodama Filipina. Feribot “Princeza zvijezda”, na kojem se nalazilo 626 putnika i 121 član posade, plovio je od Manile ka provinciji Cebu kad je došlo do potonuća. Uzrok tragedije najvjerovatnije je tajfun”Fengšen”.
(Nezavisne)
