Danas je ponedjeljak, 13. jun, 164 dan 2022. Do kraja godine ima 201 dan.
323 . p.n.e. – Umro grčki kralj Aleksandar Treći, nazvan Aleksandar Veliki, najveći vojskovođa antičkog svijeta, tvorac najprostranije imperije u dotadašnjoj istoriji čovječanstva. U mladosti je bio učenik Aristotelov. U prijestonicu grčke države Makedonije Pelu doveo ga je njegov otac kralj Filip Drugi Makedonski, a na prijesto je došao u 20. godini života kad je 336. prije nove ere ubijen Filip Drugi. Dovršio je pokoravanje grčkih država i 334. prije nove ere je sa 30.000 pješaka i 5.000 konjanika poveo rat protiv Persijanaca. Ubrzo je osvojio Malu Aziju, Siriju, Egipat i Persiju i stigao do rijeke Ind. Za prijestonicu carstva je proglasio Vavilon, u kojem je po povratku iz Indije iznenada umro u 33. godini života, što ga je spriječilo da preduzme namjeravani pohod na Zapad. Bio je izuzetno hrabar, a u borbi je primjenjivao metodičnu i uništavajuću strategiju. Koristio je sadejstvo konjice i pješadije i prvi je u istoriji ratne vještine uveo sistematski rad štaba. Njegova vojnička genijalnost se zasnivala i na širokoj kulturi, po čemu je bio superioran nad vladarima čije je države pokorio. Stoga nije bio samo osvajač već i nosilac širenja helenske kulture.
1381 – Pod vođstvom Vota Tajlera u engleskim pokrajinama Kent, Norfok, Safok i Kembrišir počeo seljački ustanak protiv feudalaca, izazvan visokim porezima. Već prvog dana ustanka seljaci su, uz pomoć londonske sirotinje, ušli u London i opsjeli zgradu parlamenta, ali je Tajler ubijen već trećeg dana ustanka. Ostavši bez vođe, ustanici su napustili London i buna je krvavo ugušena.
1811 – Rođen ruski književni kritičar i filozof Visarion Grigorjevič Bjelinski, osnivač ruske realističke estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj književnosti nazvanog “naturalna škola”. Nastojeći da kritici stvori filozofsku osnovu, proučavao je njemačku filozofiju. Književnost je posmatrao kao društvenu pojavu i razliku između nje i nauke vidio je u tome što pjesnik “misli u slikama” i, za zazliku od naučnika, “ne dokazuje istinu, već je pokazuje”. Žestoko se borio protiv vulgarnosociološkog pristupa i formulisao je sociološki akcentovane estetičke kriterijume na kojima su izgradili učenje Nikolaj Aleksandrovič Dobroljubov i Nikolaj Gavrilovič Černiševski. Pisao je o Ljermontovu i Gogolju, a njegovo “Pismo Gogolju” obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Djela : “O ruskoj povijesti i o povijestima Gogolja”, “Književne maštarije”, “Junak naših dana”, “Pjesme M. Ljermontova”, “Dioba poezije na rodove i vidove”, “Riječ o kritici”, “Putovanja Čičikova ili Mrtve duše“, “I. A. Krilov”, “Djela Aleksandra Puškina”.
1839 – Srpski knez Miloš Obrenović abdicirao u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, u koju se vratio 1859. i ponovo preuzeo prijesto poslije odluke Svetoandrejske skupštine 1858. da zbaci kneza Aleksandra Karađorđevića.
1865 – Rođen irski pisac Vilijam Batler Jejts, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1923. godine. Njegova lirika kosmopolitska, s osloncem na helensku i romejsku (vizantijska) simboliku, ali i duboko vezana za irsko tlo i keltsku tradiciju. U mladosti je bio aktivni učesnik irskog nacionalnooslobodilačkog pokreta, inspirator “keltskog preporoda” i irske kulturne ideologije. U pjesničkom razvoju je prošao kroz više faza (simbolističku, neoromantičarsku), da bi potkraj Prvog svjetskog rata dostigao zrelost pravog majstora, jednog od najvećih u cjelokupnoj književnosti na engleskom jeziku. Uspio je da spoji sirovu snagu sa visokim intelektualnim refleksijama, tradicionalnost i neposrednu dnevnu angažovanost, pa je i sada uzor mnogim pjesnicima. Pisao je i pozorišne komade u stihovima i prozi, s temama iz keltske mitologije. Djela : poezija”Oisinova lutanja”, “Vjetar u trci”, “Ostrvce na jezeru Inisfri”, “Toranj”, drame “Grofica Ketlin”, “Suđena zemlja”, “Mačka i mjesec”, eseji”Keltski suton”, “Ideje dobra i zla”, “Sanjarenja o djetinjstvu i mladosti”, “Autobiografija”.
1876 – Srpsko učeno društvo za prvu ženu akademika izabaralo slikarku Katarinu Ivanović.
1897 – Rođen finski trkač Pavo Nurmi, koji je na dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920. i 1924. i 1928. Svjetske rekorde je obarao 29 puta.
1899 – Rođen meksički kompozitor i dirigent indijskog porijekla Karlos Čaves, osnivač Simfonijskog orkestra Meksika. Istraživao je meksički muzički folklor, kojim se inspirisao u komponovanju. Bio je dominantna muzička figura 20. vijeka u Meksiku, direktor Konzervatorijuma i šef Državnog umjetničkog odjeljenja. Djela : simfonije “Simfonija proletarija”, “Simfonija India”, baleti, kamerna muzika, klavirske kompozicije.
1900 – U Kini počeo “Bokserski ustanak” – pobuna seljaka i gradske sirotinje protiv stranih imperijalista i domaćih tlačitelja. Ustanak su u septembru 1901. ugušile evropske sile – Japan i SAD.
1917 – Nijemci u Prvom svjetskom ratu usmrtili 162 stanovnika Londona, u prvom masovnom bombardovanju britanske prijestonice iz vazduha, u kojem je učestvovalo 14 aviona tipa”gota”.
1943 – U bici na Sutjesci u Drugom svjetskom ratu u jurišu na njemačke bunkere poginuo komandant Treće divizije i član Vrhovnog Štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije Sava Kovačević, čija je hrabrost još za života prerasla u legendu. Između dva svjetska rata je kao komunista više puta osuđivan. Jedan je od organizatora ustanaka u Crnoj Gori 1941. a kao komandant Nikšićkog odreda, Pete Crnogorske brigade, Operativnog štaba za Hercegovinu, najzad Treće divizije – u svim borbama se isticao izuzetnom ličnom hrabrošću. Narodnim herojem je proglašen 23 dana poslije pogibije.
1943 – Rođen engleski filmski glumac Malkolm Mekdauel, koji je najčešće tumačio arogantne, asocijalne i nemoralne likove. Filmovi : “Ako”, “Paklena pomornica”, “Šunjajući mjesec”, “Srećni čovjek”, “Rojal fleš”, “Kaligula”, “Bolnica Britanija”, “Ljudi mačke”, “Plavi grom”, “Poludi” i”Gulag”.
1944 – Nijemci u Drugom svjetskom ratu počeli da bombarduju južnu Englesku, posebno London, dugo pripremanim tajnim oružjem – raketama “fau-1”. Do marta 1945. je ispaljeno oko 8.000 raketa “fau-1” i oko 4.000 “fau-2”, od kojih je poginulo najmanje 5.500 britanskih civila, oko 2.700 tokom prve tri sedmice bombardovanja.
1956 – Posljednji britanski vojnici napustili bazu na Seuckom kanalu, kojim je Velika Britanija upravljala 74 godine, a upravu nad Kanalom preuzeo je Egipat.
1973 – U Parizu SAD, Sjeverni Vijetnam, Južni Vijetnam i oslobodilački pokret Vijetkong potpisali sporazum o prekidu vatre.
1982 – Umro kralj Saudijske Arabije Kalid in Abdul Azi, koga je naslijedio prestolonasljednik Fahd.
1983 – Američki vasionski brod “Pionir 10” prošao pored Neptuna, postavši prva letjelica napravljena ljudskom rukom koja je izašla izvan Sunčevog sistema.
1986 – Umro američki klarinetista i kompozitor Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih bijelih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom – snimio je koncert za klarinet Volfganga Amadeusa Mocarta i svirao sa simfonijskim orkestrima.
1993 – Kim Kempbel postala prva žena premijer u istoriji Kanade.
2003 – Specijalna policijska jedinica uhapsila u Beogradu Veselina Šljivančanina, koga je Haški tribunal optužio za ratne zločine na Poljoprivrednom dobru “Ovčara” Vukovara.
(Nezavisne)
