Danas je nedjelja, 10. septembar, 255. dan 2023. Do kraja godine ima 110 dana.
1526 . – Turska vojska, predvođena sultanom Sulejmanom Drugim je, poslije pobjede nad Mađarima u Mohačkoj bici, zauzela Budim, koji je postao sjedište Budimskog pašaluka, provincije Otomanskog carstva narednih 150 godina.
1721 . – Švedska i Rusija su mirom u Nistadu u Finskoj okončale Veliki sjeverni rat, započet 1700, u kojem je ruski car Petar Veliki potukao Šveđane i dobio izlaz na Baltičko more. Mirom je Rusiji pripala prostrana teritorija od Finskog do Riškog zaliva i gradovi Riga, Revel i Narva.
1839 . – Rođen američki filozof i logičar Čarls Sanders Pirs, osnivač pragmatizma, pravca koji je kasnije razvio Vilijam Džejms. Vjerovao je da ideje najbolje mogu biti ispitane istraživanjem posljedica koje izazivaju. Nije imao univerzitetsku karijeru – uglavnom je radio u vladinim službama, a njegovi uticajni”Sabrani spisi” objavljeni su posthumno.
1855 . – Rođen njemački arheolog Robert Koldevej, koji je od 1899. do 1917. istraživao Vavilon i dokazao da je ta biblijska metropola na rijeci Eufrat, južno od Bagdada, stvarno postojala.
1875 . – Poginuo srpski hajdučki harambaša Petar Pecija Petrović – vođa ustanka iz 1853, poznatog kao Pecijina buna – prilikom pokušaja da kod mjesta Gaštica preko Save prebaci tovar oružja borcima bosanskohecegovačkog ustanka protiv Turaka. (Poslije propasti bune povukao se u planine i odatle napadao turske jedinice.) Kad je 1875. izbio trogodišnji bosanskohercegovački ustanak, sakupljao je čete ustanika u sjevernoj Bosni.
1890 . – Rođen austrijski pisac Franc Verfel. U početnoj fazi je ekstatičnim jezikom i ne uvijek jasnim slikama veličao ljubav i dobrotu, propovijedajući bratstvo među narodima, ali je kasnije altruizam i utopizam ustupio mjesto istraživanju patnje i smrti. Veliki uspjeh postigao je novelom “Nije kriv ubica, kriv je ubijeni”, s tipično ekspresionističkim motivom, sukobom oca i sina. Ostala djela: pjesme”Prijatelj svijeta”, “Mi jesmo”, “Jedan drugom”, drame”Čovjek ogledalo”, “Huares i Maksimilijan”, “Pavle među Jevrejima”, romani”Pjesma o Bernadeti”, “Proslava mature”, “Verdi”, “Barbara ili pobožnost”, “Četrdeset dana Muse Daga”, “Pronevjereno nebo”, “Zvijezda nerođenih”.
1906 . – Pojavio se prvi broj “Šabačke čivije”, jednog od najboljih humorističko-satiričnih listova u Srbiji. List je izlazio do decembra 1909.
1914 . – Rođen američki filmski režiser Robert Vajz, koji je dva puta dobio nagradu “Oskar”. Karijeru je počeo kao montažer u filmovima “Građanin Kejn” i”Veličanstveni Ambersonovi” Orsona Velsa. Filmovi : “Krv na Mjesecu”, “Tri tajne”, “Jelena od Troje”, “Želim da živim”, “Moje pjesme, moji snovi”, “Priča sa zapadne strane”.
1915 . – Rođen američki filmski glumac Edmund O'Brajen, veoma cijenjen po nizu upečatljivih epizodnih uloga. Filmovi : “Djevojka tu ne može pomoći”, “1984”, “Bosonoga kontesa”/nagrada”Oskar”/, “Niz tri tamne ulice”, “Julije Cezar”, “Smrt dolazi”, “Čovjek koji je ubio Liberti Valansa”, “Sedam dana u maju”, “Divlja horda”.
1919 . -U Sen Žermenu kod Pariza zaključen je mirovni ugovor Austrije i pobjedničkih sila u Prvom svjetskom ratu, koji je formalno potvrdio propast Austro-Ugarske Monarhije i zabranio Austriji da se udruži s takođe poraženom Njemačkom. Iz Austro-Ugarske su izdvojene teritorije s većinskim mađarskim, poljskim, češkim, slovačkim, slovenačkim, hrvatskim i srpskim življem. Ugovorom je takođe priznata Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.
1927 . – Rođena peruanska pjevačica indijansko-španskog porijekla Ima Sumak, jedinstvenog raspona glasa od četiri oktave, od visokog soprana do dubokog alta. U njenom repertoaru preovlađuju obrade indijanskih narodnih melodija.
1939 . – Kanada objavila rat nacističkoj Njemačkoj, čime je sukob u Evropi prerastao u svjetski rat. Kanadske jedinice su se u Drugom svjetskom ratu borile u sastavu britanske armije.
1942 . – Britansko ratno vazduhoplovstvo je u Drugom svjetskom ratu napalo Diseldorf sa 476 aviona, koji su izbacili 100.000 bombi na taj njemački grad.
1943 . – Poslije kapitulacije fašističke Italije u Drugom svjetskom ratu armija nacističke Njemačke okupirala Rim.
1945 . – U Norveškoj pod optužbom za izdaju osuđen na smrt vođa norveških fašista Vidkun Kvisling, u Drugom svjetskom ratu premijer marionetske vlade od 1942. do 1945, koji je 1940. pomogao nacističkoj Njemačkoj da okupira njegovu zemlju.
1964 . – Ministri inostranih poslova zemalja Organizacije afričkog jedinstva na zasjedanju u Adis Abebi prihvatili plan za okončanje građanskog rata u Kongu.
1967 . – Građani Gibraltara odbacili su na referendumu mogućnost pripajanja Gibraltara Španiji, opredijelivši se da ostanu pod britanskom upravom.
1974 . – Na osnovu sporazuma postignutog u Alžiru Portugalija je priznala nezavisnost Gvineje Bisao pod vođstvom predsjednika Luisa Kabrala.
1976 . – U sudaru putničkih aviona “trajdent” britanske kompanije “Britiš ervejz” i “DC-9” jugoslovenske kompanije JAT sjeverno od Zagreba, poginulo je svih 176 ljudi, koliko se nalazilo u dvije letjelice.
1981 . – Slika”Gernika” španskog slikara Pabla Pikasa vraćena u Španiju. Naslikana je 1937, poslije divljačkog nacističkog bombardovanja gradića Gernika – svetog mjesta Baska – u španskom Građanskom ratu i od 1939. bila je u Njujorku. Pikaso je ostavio amanet da”Gernika” ne bude vraćena dok njegova otadžbina ne postane demokratska država.
1989 . – Mađarska otvorila granicu prema Zapadu i dopustila odlazak hiljadama građana Istočne Njemačke, čiji je masovni egzodus izazvao pad Berlinskog zida i kasnije ujedinjenje Njemačke.
1995 . – Amerikanci s broda”Normandija” u Jadranskom moru počeli da gađaju srpske vojne i civilne ciljeve u okolini Banjaluke krstarećim raketama “tomahavk”, što je, uz masovna bombardovanja iz aviona radioaktivnom municijom i artiljerijske udare Snaga za brzo reagovanje NATO pakta, odlučujuće doprinijelo preokretu u građanskom ratu u Bosni i Hercegovini u korist muslimana i Hrvata.
1998 . – Vođe probritanskih monarhističkih protestanata i proirskih rimokatoličkih republikanaca u Sjevernoj Irskoj susrele se prvi put licem u lice od 1922, ali nije postignut odlučujući proboj ka sklapanju mirovnog sporazuma u toj provinciji Velike Britanije.
1999 . – Od eksplozije u jednoj stambenoj zgradi u Moskvi život izgubilo više od 60 ljudi.
2001 . – Savjet bezbjednosti UN ukinuo SRJ embargo na uvoz oružja koji je uveden u martu 1998. godine.
2001 . – U Nigeriji poginulo više od 160 ljudi, a 900 teško ranjeno u masovnim sukobima između hrišćana i muslimana u gradu Džos, administrativnom centru savezne države Plato.
2003 . – Predsjednik Hrvatske Stjepan Mesić, tokom prve posjete Beogradu, sa predsjednikom državne zajednice SCG Svetozarom Marovićem, razmijenio uzajamna izvinjenja zbog svega lošeg što su građani njihovih država jedni drugima u prošlosti učinili.
2008 . – Sud u Holandiji odbacio tužbu koju su protiv ove zemlje podnijele porodice žrtava ratnih dešavanja u Srebrenici 1995. godine.
2010 . – Umro Radomir Rade Marković, pozorišni, filmski, radio i TV glumac, profesor Akademije umetnosti u Novom Sadu.
2011 . – Više od 163 osobe poginule u nesreći broda sa oko 600 putnika, koji je potonuo u Indijskom okeanu kod obale Tanzanije. Nesreću je preživjelo 325 osoba, a dvije se vode kao nestale.
(Nezavisne)
