Srpska pravoslavna crkva (SPC) danas proslavlja Vidovdan, praznik posvećen Svetom velikomučeniku knezu Lazaru i svim srpskim mučenicima koji su poginuli u Boju na Kosovu 1389. godine.
Vidovdan ili praznik sjećanja na kosovsku pogibiju obilježen je crvenim slovom u kalendaru SPC, a za naziv praznika vezuje se Sveti Vid koji je, prema “Prologu” vladike Nikolaja Velimirovića, porijeklom sa Sicilije.
Ovaj svetitelj hrišćanstvo je zadužio podvizma u vrijeme cara Dioklecijana, velikog progonitelja hrišćana.
Na liturgijama se pominje stradanje koje je ostavilo vječnu poruku u istoriji, etici i tradiciji srpskog naroda.
Isti datum u kalendaru SPC se pominje i kao praznik starozavjetnog proroka Amosa – slave srpskog kneza Lazara, koji je poginuo na taj dan, a u navečerje praznika se svojim velmožama pričestio u Crkvi Samodreži na Kosovu.
Prema “Prologu”, SPC istog dana slavi i svog patrijarha Jefrema, koga je Sabor izabrao 1375. godine i koji je “1382. vjenčao kneza Lazara za cara”.
Vidovdan je veliki nacionalni praznik Srba, praznik kojim se izražava poštovanje i zahvalnost svima koji su se borili za otadžbinu.
Srpska pravoslavna crkva, njeni vjernici, Srbi uopšte, Vidovdan obilježavaju s posebnim poštovanjem, prije svega kao sjećanje na svjesnu žrtvu kneza Lazara, kosovskog mučenika, i svih njegovih saboraca, u Boju na Kosovu na Vidovdan 1389, protiv Turaka.
Činjenica da se Sveti mučenik knez Lazar uoči Boja na Kosovu 1389, opredijelio za borbu, ma koliko ona djelovala bezizgledno, odnosno svjesnu žrtvu, doprinijela je da ga Srbi, i ubrzo po pogibiji i u potonjim vijekovima, do naših dana, posebno poštuju kao vječiti uzor u borbi za veru i otadžbinu.
Imajući u vidu težinu žrtve kako kneza Lazara tako i svih onih koji su se s njim borili protiv Turaka, uključujući mučeničko stradanje, on je ostao večito nadahnuće Srbima u borbi protiv svih koji su im veru i slobodu narušavali ili oduzimali.
Poslije Boja na Marici, pokušaja otpora Turcima braće Mrnjavčevič, septembra 1371, Bitka na Kosovu juna 1389, bila je najkrupniji otpor turskoj navali na Evropu uopšte u tom vijeku.
Pretpostavlja se da se u Boju na Kosovu borilo 15 do 20 hiljada ratnika na srpskoj strani, protiv oko 30.000 Turaka.
Raspoloživi onovremeni istorijski izvori nisu dovoljno jasni, odnosno kontradiktorni su. Nesumnjivo je međutim da je Boj na Kosovu bio strahovita borba.
O žestini boja svjedoči i jedinstven slučaj da su oba vladara poginula.
Sa srpskog stanovišta, imajući u vidu odnos snaga te 1389, opšte okolnosti, činjenicu da su Srbi tih decenija bili jedini na Jugoistoku Evrope koji su pružali grčevit otpor Turcima, opredjeljenje za borbu koju je predvodio knez Lazar, bilo je, racionalno gledano, svjesna žrtva.
Vjerski i moralni motivi nalagali su da se turskim napadačima ima pružiti otpor bez obzira na posljedice.
Svi potonji oslobodilački napori Srba uvijek su bili i u znaku Kosova. Vodeća odrednica oslobodilačke borbe tokom čitavog 19. vijeka bila je poziv na oslobođenje Kosova.
Herojskom pobjedom Srba u Boju na Kumanovu 1912. godine, nad Turcima, i potom kod Velesa, Kosovo i Stara Srbija uopšte, oslobođeni su u sklopu Prvog Balkanskog rata.
U istoriji Srba Vidovdan se neobičnom sticajem okolnosti ispostavio kao važan datum u više navrata.
Tako je upravo na Vidovdan 1914. godine, u Sarajevu, nacionalni revolucionar Gavrilo Princip izvršio atentat na Franca Ferdinanda, prestolonasljednika Austrougarske.
Vlastima u Beču, vjerovatno i zbog pritiska iz Berlina, tragedija u Sarajevu poslužila je kao izgovor za ultimatum i potom napad na Srbiju, čime je započet Prvi svjetski rat.
Iz tog rata, 1918. godine, istina uz stravična stradanja i neizmjerne žrtve, Kraljevina Srbija izašla kao pobjednica.
U skladu s proklamovanim ratnim ciljevima još decembra 1914. godine, Niškom deklaracijom, cilj Srbije bio je stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Po tada preovlađujućem uvjerenju, obrazovanje zajedničke države te 1918, bilo je ostvarenje davnašnjih nacionalnih ciljeva okupljanja pod jednim državnim krovom kako svih teritorija koje su bili istorijski i etnički srpske, tako i drugih jugoslovenskih zemalja.
Versajski mirovni sporazum, između zemalja pobjednica Antante i Nemačke, vinovnice Prvog svjetskog rata, potpisan je upravo na Vidovdan 1919. godine.
Dvije godine potom, 1921, Ustavotvorna Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca izglasala je na Vidovdan prvi Ustav zajedničke države otuda nazivan Vidovdanski.
Ranije, u 19. vijeku, sporazum između Srbije i Austrougarske, poznat kao Tajna konvencija, potpisan je na Vidovdan 1881. godine. Pošto je Rusija marta 1878, nametnula takozvani Sanstefanski mir sasvim nasuprot interesima Srbije, izmišljajući odnekud Veliku Bugarsku na srpskim etničkim prostorima, Milan Obrenović, knez potom kralj Srbije, teško razočaran, sklopio je sporazum sa Bečom.
Prethodno, na Berlinskom kongresu, velike sile oborile su samovolju Rusije. Ne samo da je Srbiji tada priznata potpuna suverenost, nego je dobila i teritorijalno proširenje, u vidu Niša, Pirota, Leskovca, Vranja, Toplice.
Iako nepopularan, Sporazum iz 1881, donio je Srbiji decenije mira, stabilnosti i ekonomskog uspona.
U novijoj istoriji, Rezolucija Informbiroa o stanju u KPJ, pojavila se upravo na Vidovdan 1948. Rezolucijom su pozivane takozvane zdrave snage da zbace vrh jugoslovenske partije. Javnost tadašnje Jugoslavije upoznata je s njenom sadržinom dva dana docnije.
S posebnim pijetetom Vidovdan je na državnom nivou u Srbiji obilježavan 1889, kada je u Kruševcu, odakle je knez Lazar krenuo u Boj na Kosovo 1389, povodom pet vijekova od bitke, održana velika manifestacija. Tada je izgrađen i reprezentativan spomenik na centralnom gradskom trgu.
Postoje i različiti narodni običaji koji se vezuju za ovaj datum. Jedan od njih je da djevojke uoči Vidovdana pod jastuk stave vidovu travu, parče hljeba i malo soli, kako bi ubrzo otkrile budućeg mladoženju.
Na ovaj dan se ne igra i ne pjeva u znak poštovanja prema mrtvima.
Na Vidovdan se izbjegava svaki rad. Sa druge strane, “valja se” da se jede zrelo voće.
