Pored Miroslavljevog jevanđelja, jedan od najljepših srednjovjekovnih srpskih rukopisa je svakako i Vukanovo jevanđelje. Osim što je mnogo manje poznato, iza njega se krije i izuzetno zanimljiva priča o “skandalu” koji je pratio izradu ovog dokumenta.Vukanovo jevanđelje danas se nalazi u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt-Peterburgu. Do druge polovine XIX vijeka nalazilo se na Svetoj Gori, ali ga je ruski arhiepiskop Porfirije Uspenski, moguće krišom, odnio u Rusiju.
Riječ je o, uz Miroslavljevo jevanđelje, najznačajnijem spomeniku srpske pismenosti s kraja XII vijeka.
Mnogo manje poznato od Miroslavljevog jevanđelja
Vukanovo jevanđelje pisano je na pergamentu i ima 189 listova. Najraskošnije su urađene dvije celostranične minijature.
Na jednoj Sveti Jovan sjedi na stolici s naslonom i ispisuje jevanđelje, oslonivši knjigu na lijevo koljeno. Pred njim je sto za pisanje sa visoko izdignutim pultom. Signatura minijature je na srpskom jeziku.
Na drugoj, koja se nalazi na mjestu gdje Luka govori o mladom Hristu koji uči u hramu, naslikan je Hristos Emanuilo. On sjedi na bogato izrezbarenom prestolu, prekrštenih nogu. Desnom rukom blagosilja. Ima nimb s upisanim krstom. Legenda je ispisana na grčkom.
Ostatak rukopisa je pretežno ukrašen inicijalima i, ni po veličini ni po raskoši, ne može se mjeriti sa Miroslavljevim jevanđeljem.
Ipak, osim što je u narodu mnogo manje poznato, za one upućenije ovaj spis je interesantan još po nečemu– tajni njegovog prvobitnog naručioca. Naime, iako je naziv Vukanovo jevanđelje odomaćen, moguće je da jevanđelistar uopšte nije bio izrađen za njega!
Srednjovjekovna krađa?!
Smatra se da je u ukrašavanju i pisanju manuskripta učestvovalo pet pisara koji su ujedno vjerovatno bili i jedini koji su znali šta se sve sa ovih dokumentom dešavalo. Među njima je bio i starac Simeon koji je ostavio dug zapis na kraju rukopisa koji, između ostalog, upućuje na to da se radi o krivokletstvu.
Naime, Simeon najprije govori o svom životu, dolasku u manastir, kao i o tome da je rukopis rađen u pećini pored grada Rasa, za “srpskog velikog župana”. I upravo se tu stiže do zanimljivog dijela jer je ime naručioca koji je prvobitno bio pomenut – izgrebano.Umjesto njega ispisano je ime velikog župana Vukana, najstarijeg Nemanjinog sina. Ovo je najvjerovatnije učinjeno u doba kratkotrajne Vukanove vladavine oko 1202. godine, kada je preoteo presto svom mlađem bratu Stefanu Prvovenčanom.
Po svemu sudeči, prvobitno je rukupis bio izrađen za Stefana Prvovenčanog i njegovo ime se nalazilo na, sada skoro u potpunosti uništenoj, stranici jevanđelja.
Izbrisano je ukupno 11 redova iz zapisa u kome je bila zabilježena posveta knjige velikom županu. Nastanak prvobitnog rukopisa se datuje između dolaska Stefana Nemanjića na presto i njegovog kratkotrajnog svrgavanja u vrijeme rata sa Vukanom, odnosno između 1196 i 1202. godine, pa najveći broj istoričara smatra da je priča o “krađi” jevanđelja potpuno realna.
Pored tog, do pola izgrebanog lista, jedan list jevanđelja ostaje zauvijek izgubljen i ne možemo znati šta se na njemu nalazilo.
