Punih 30 godina nakon objavljivanja film “Neoprostivo”, legendarnog glumca, režisera i producenta Klinta Istvuda, ostaje zlatna kruna njegove impresivne karijere i mjerilo po kome se sude drugi vesterni snimljeni nakon njegove premijere 7. avgusta 1992. godine.
U vrijeme kada je snimao “još jedan vestern u karijeri”, Istvud je bio svjestan svoje mitske pozicije unutar filmske industrije i moderne kulture, odnoseći se prema njoj s lakim prezirom konstantne demistifikacije putem brižljivo stilizovane ironije.
Izbjegavajući zamku manirizma Istvud je ulaskom u režiserske vode počeo u svojim filmovima da rekonstruiše sopstveni mit. Taj proces započeo je sedamdesetih, a doveo do vrhunca u posljednjem velikom vesternu modernog doba “Neoprostivo”.
I kada kažemo da je u pitanju posljednji veliki vestern, on to i jeste, ne samo zato što je on i dalje posljednji vestern koji je dobio “Oskara”, i tek treći u istoriji filma (“Simarion” i “Ples sa vukovima”), kojem je to uspjelo, već zato što je Istvud njim potresao svijet filma na način na koji nijedan drugi vestern nije uspio dostići u posljednjih 30 godina.
Ono što se Istvudu takođe ne može osporiti jeste pravo i pozicija da se bavi rekonstrukcijom žanra koji ga je stvorio kao glumaca, a potom i kao režisera i producenta. U njemu je on, je uz pomoć scenariste Dejvida Veba Piplsa, svoj status usamljenog bezimenog heroja, rođenog u špageti filmovima Serđa Leona, bukvalno i metaforički srušio u blato, da bi ga iz njega podigao još većeg i sjajnijeg, darujući svijetu veličanstven film i nezaboravni lik Vilijama Munija, lopova i ubice, “ozloglašenog čovjeka neobuzdane naravi”, kom je Bog oprostio grijehe, pa zašto ne bismo i mi.
Sam scenario je Istvud otkupio desetak godina prije snimanja, ali nije želio da radi film dok dovoljno ne ostari za glavnu ulogu. Film je Istvud posvetio svojim režiserskim herojima Serđu Leoneu i Donu Zigelu, a sama produkcija trajala je samo 35 dana od avgusta do novembra 1991. godine. Njegov ekonomičan stil snimanja bio je pod uticajem Zigela, reditelja jednog od Istvudovih ključnih filmova karijere, krimi trilera “Prljavi Hari” iz 1971 . godine.
– Don je bio momak koji je mogao da dobije mnogo na filmu sa malim budžetom i gledajući ga pokušao sam to da naučim. Ne snimam baš tako skromno kao Don, ali dobro planiram stvari – rekao je Istvud, a sudeći po rezultatu, zanat je ispekao vrhunski, uklapajući brzinu snimanja i ogoljenost seta u mračni, melanholični i revizionistički ton ostvarenja.
Glavni junak Vilijam Muni je ostarjeli bivši odmetnik koji živi kao skromni farmer svinja u Kanzasu i podiže dvoje djece, u priči smještenoj u 1880. godinu. Jednostavna iskupljenja i srećni životi ne postoje ni na Starom zapadu kao što Muni shvata kada njegova farma počinje da propada i da nema čime da podiže djecu. On nevoljno regrutuje svog starog prijatelja Neda Logana (Morgan Frimen), bivšeg odmetnika, da se pridruži njemu i mladom revolverašu Skofildu Kidu (Džejms Vulvet) da zarade nagradu za smrt dvojice kauboja koji su napali i unakazili prostitutku u malom gradu Big Viski u Vajomingu.
Metafizička priroda ovog kastinga i motiva je jasna. Istvud je napravio svoje ime igrajući moralno fleksibilne (ako ne i potpuno beskrupulozne) revolveraše šezdesetih i sedamdesetih, posebno u špageti vesternima Serđa Leonea, koji od njegovih protivnika razdvaja tanka linija dobra i zla, često mjerena brzinom potezanja pištolja. Ipak, čak i po njegovim standardima, Muni je nasilan čovjek, koji je po svojim riječima, ubio skoro sve što hoda ili puzi prije nego što je odustao od nasilja i alkohola i skrasio se uz pomoć svoje pokojne supruge.
Da bude zanimljivije, tokom 90 minuta Istvud i ostatak likova vodi bez jasnog moralnog kompasa. Osvetničke prostitutke su hrabre heroine sve dok ne vidimo da im je više stalo do osvete, nego do patnje svoje unakažene prijateljice. Surovi, ali na prvi pogled pravedni šerif Mali Bil, biće prikazan kao nasilni sadista, hladnokrvni džentlmen revolveraš Englez Bob, pod batinama postaje cvileća hrpa dronjaka, dok nabrijani junoša Skofild Kid nakon prvog ubistva shvata da posao revolveraša nije za kratkovidog slabića tankih živaca. Niko od njih nije pošteđen Istvudovog surovog tretmana, osim Neda, koji je jedini dosljedan karakter u filmu, ali zato skonča pod bičem Malog Bila. Zvuči surovo, ali zapad je bio surovo mjesto, a ko je želio da opstane u njemu, trebalo je da bude suroviji od drugih ili pobjegne u sjenke kao stanovnici Big Viskija.
I kad nakon Nedove tragične smrti Istvud svog slomljenog, pretučenog i poniženog antiheroja Munija digne iz blata, nalije ga viskijem i pošalje u salun gdje Mali Bil okuplja potjeru, stiže i katarza, jer se moralni kompas vraća na čovjeka koji bolje puca i hladnokrvniji je od ostalih. Muni u salonu govori riječi “Da ja sam taj Vilijam Muni, ubio sam sve što je hodalo ili puzalo, a ovdje sam da ubijem tebe, Mali Bile, zbog onoga što si učinio Nedu”. Potom u krvavom udaru brutalnosti, Muni izrešeta vlasnika salona, članove potjere, ranjava i ruši malog Malog Bila na pod i dok stoji iznad njega, ovaj se buni riječima “Ne zaslužujem ovo, da umrem ovako. Gradio sam kuću”. Nakon toga Muni njemu i gledaocima saopštava istinu “Zasluge nemaju ništa s tim”, dok Bili uzvraća sa “Vidimo se u paklu, Vilijam Muni”, Muni samo zareža “da”, prije nego što ga ubije hicem puške u glavu i ode van grada, nakon čega nestaje u hladnoj, kišnoj noći, više nalik na sablast nego na pravednog osvetnika, čiji su postupci rješavali bilo čije probleme osim njegovih.
Iako se Istvud trudio da deromantizuje žanr, čiji je ikonični heroj i njegovo tipično glamurozno viđenje prošlosti, paradoksalno u finalnoj sceni ponovo ostajemo beznadežno zaljubljeni i zadivljeni slikom i riječima koje njegov Muni pijano cijedi kroz zube.
Epilog filma nakon toga završava se tužnim kadrom, Munija koji stoji pored groba svoje žene, u pratnji jednako tužnog glavnog lajtmotiva “Klaudija”, djela kompozitora Lenija Nihausa i samog Istvuda. I dok se u tekstu na ekranu pominju glasine da je Muni kasnije nestao sa djecom u San Francisku, gdje se obogatio trgovinom tekstilom, uz opasku da majka njegove supruge nikad nije shvatila šta je njena kćerka Klaudija vidjela u čovjeku poput Munija. Nama je, to jasno, Muni nije zaslužio ljubav žene čija ga je vjera spasila, ali kao što je Muni naučio Malog Bila, život nije pravedan i zasluge nemaju puno veze s tim, zato je bolje da naučimo da živimo u svijetu kakav jeste, a ne kakav bismo željeli da bude. Muni je zasluženo nestao iz mita, jer je stiglo vrijeme trgovaca, a tu mit nema šta da traži, jer se barata računicom. Iako, sudeći, po završnom epitafu, hladnokrvnost pomaže i u tom poslu.
Uspjeh
Sam film je zaradio preko 159 miliona dolara uz budžet od 14,4 miliona dolara i dobio je uglavnom odlične kritike, uz pohvale za glumu, režiju, montažu, teme i kinematografiju.
Osvojio je četiri “Oskara” – za najbolji film i najbolju režiju za Istvuda, za najbolju sporednu mušku ulogu za Džina Hekmana i za najbolju filmsku montažu za montažera Džoela Koksa. Treba reći da je Istvud bio nominovan za “Oskara” za najboljeg glumca za svoju rolu, ali je izgubio od Al Paćina za film “Miris žene”.
Izvor:Glas Srpske
